İdarenin Hukuk Kurallarını Üst Normlara Uygunluk Bakımından Kontrol Etme ve Kuralı Uygulamayı İhmal Etme Yetkisi

Atila ERKAL

İdarenin uyguladığı normların üst normlara uygunluğunu kontrol etme ve aykırılık durumunda normun uygulanmasını ihmal etmesi yetkisinin bulunup bulunmadığı idare hukukunun tartışmalı konularından biridir. İdarenin uyguladığı normun üst normlara aykırılığını kontrol etme yetkisi genel olarak kabul edilmektedir. Bu yetki çerçevesinde normun üst normlarla çatışmasını tespit etmesi durumunda normun uygulanmasını ihmal etme bakımından yasama organının koyduğu normlar ile yürütme organının koyduğu normlar arasında farklar bulunmaktadır. Özellikle kanunun anayasa ile çatışması durumunda, bunun uygulanmasını ihmal etme yetkisi bulunmamaktadır. Buna karşılılık genel düzenleyici işlemlerin üst normlarla çatışması açık ve bariz ise idare bunu uygulamaktan kaçınma yetkisine sahiptir.

Normlar Hiyerarşisi, Normlarda Çatışma Sorunu, İdarenin Normu Kontrol Yetkisi, İdarenin Normu İhmal Etme Yetkisi, İdari Usul.

Eines der umstrittenen Themen im Verwaltungsrecht ist, ob die Verwaltung ein Prüfungsrecht bezüglich der von ihr angewendeten Normen hat oder nicht. Die Verwerfungskompetenz der Verwaltung ist ein weiteres Themengebiet im Verwaltungsrecht, in dem kein Konsens besteht. Der Verwaltung obliegt das Prüfungsrecht, Normen anhand von höherrangigen Normen zu prüfen. Soweit festgestellt wird, dass eine Norm rechtswidrig ist, wird eine Verwerfungskompetenz der Verwaltung zwischen dem Gesetz und der Verwaltungsvorschrift differenziert. Insbesondere wenn Gesetze mit der Verfasssung kollidieren, hat die Verwaltung keine Verwerfungskompetenz. Demgegenüber besitzt die Vewaltung eine Verwerfungskompetenz bezüglich der untergesetzlichen Rechtsnormen, soweit die Rechtswidrigkeit offensichtlich ist.

Normenhierarchie, Kollision der Normen, das Prüfungsrecht der Normen durch die Verwaltung, Verwerfungskompetenz der Verwaltung, Verwaltungsverfahren.

I. GİRİŞ

Her hukuk sistemi içerisinde bir birlik mevcuttur. Bu nedenle de hukuki sorunların çözümünde hukuki güvenliğin ve hukuk barışının sağlanabilmesi için sadece tek bir doğru çözüm bulunmalıdır.¹ Bu da olaylara uygulanabilecek birden fazla hukuk kuralının bulunması ve birbiri ile çatışması halinde çatışmayı çözecek ilkelerin mevcudiyetini zorunlu kılmaktadır. Normlar hiyerarşisinin etkilerinden biri de budur. Normlar hiyerarşisinde bir alt normun kaynağının bir üst norm olması nedeniyle alt normun üst norma aykırı olamayacağı kabul edilmektedir.²

Kural koyma yetkisi aslen yasama organına ait olsa da yürütme organının da kural koyma yetkisi bulunmaktadır. Devlet erklerinin kural koyma yetkisi bazen aynı erkin koyduğu kurallar bazen farklı erklerin koyduğu kurallar arasında çatışma çıkmasına sebep olabilmektedir. Özellikle yasama organı ile yürütme organının koyduğu kuralların birbiri ile çatışması durumunda, idarenin hangi kuralı uygulayacağı konusunda duraksamalar meydana gelebilmektedir. Bu çatışmanın giderilmesinde birtakım ilkelere başvurulmaktadır. Buna karşılık, normların çatışması durumunda idarenin bu çatışmayı engellemesine yönelik doğrudan bir pozitif düzenleme mevcut değildir. Bu nedenle somut bir olayda gerek aynı gerekse farklı hiyerarşi içerisinde yer alan kuralların birbiri ile çatışması durumunda idarenin hangi kuralı uygulayacağı hususunda duraksamalar yaşanmaktadır. Dolayısıyla norm çatışması durumunda bunların giderilmesinde mevzubahis olan ilkeler idare için uygulanabilecek midir? sorusu akla gelmektedir. Diğer taraftan, idarenin uygulayacağı normun üst normlara uygunluğunu denetleme yükümlülüğü olup olmadığı, idarenin denetim yükümlülüğü kabul edilse bile hukuka aykırı gördüğü normu uygulama yükümlülüğü altında olup olmadığı, hükmü uygulamaktan kaçınma, başka bir ifade ile ihmal etme yetkisinin varlığı hususunda da duraksamalar söz konusu olmaktadır. Makalede bu sorunlar üzerinde durulacaktır.

II. KURAL KOYMA YETKİSİ VE NORMLAR HİYERARŞİSİ

Yasama organının temel görevi kural koymaktır.³ Kural koyma işlevini anayasa, kanun, milletlerarası andlaşmaları uygun bulma ve içtüzük yapma yoluyla yerine getirmektedir.