TTK m. 1429/1 Kapsamında Sigorta Ettirenin veya Sigortalının Hukuken Fiillerinden Sorumlu Bulundukları Kişilerin Tespiti
Determination of Persons for Whose Acts the Policyholder or the Insured are Legally Responsible Pursuant to Article 1429/1 of the TCC
Oğuz YOLAL
Sigorta hukuku uygulaması bakımından üçüncü kişilerin davranışlarının sigorta ettirene isnat edilmesi gerekmektedir. Aksi durumda, üçüncü kişi tarafından rizikoya gerçekleşmesine yönelik yapılan her davranış nedeniyle, sigortacının sorumluluğu doğacaktır. Bunu dikkate alan kanun koyucu TTK m. 1429/1 hükmünde, sigortacı, sigorta ettiren veya sigortalı ile bunların hukuken fiillerinden sorumlu bulundukları kişilerin ihmali veya kastı ile rizikoyu gerçekleştirmeleri durumunda sigortacının sorumluluğunu düzenlemiştir. Hükümde geçen hukuken fiillerinde sorumlu kişilerin kapsamı açık değildir. Sigortacının sorumluluğu açısından bu kişilerin tespiti önem arz etmektedir. Zira bu kişiler rizikoyu, sigorta tazminatının ödenmesi amacıyla kasten gerçekleştirmişlerse, sigortacı sorumlu olmayacaktır. Hukuken fiilinden sorumlu kişiler ile ilgili olarak, öğretide farklı görüşler bulunmakta; Yargıtay tarafından da farklı yönde kararlar verilmektedir. Alman hukukunda üçüncü kişilerin davranışları bakımından farklı bir esas benimsenmiştir. İsviçre hukuku bakımından TTK m. 1429/1’e benzer bir hüküm bulunmaktadır.
Sigorta Ettiren, Riziko, Hukuken Fiillerinden Sorumlu Kişi, Kasıt.
In terms of insurance law practice, the behaviours of third parties must be attributed to the insured. Otherwise, the liability of the insurer will arise due to every behaviour of the third party towards the occurrence of the risk. Taking this into consideration, the legislator has regulated the liability of the insurer under Art. 1429/1 of the TCC in the event that the insurer, the policyholder or the insured, and the persons for whose acts they are legally responsible, realise the risk through negligence or intent. The scope of the legally responsible persons mentioned in the provision is not clear. The determination of these persons is important in terms of the liability of the insurer. If these persons have intentionally caused the risk for the purpose of payment of the insurance indemnity, the insurer shall not be liable. Regarding the persons who are legally liable for the acts of third parties, there are different opinions in the doctrine and the Court of Cassation renders different decisions. In German law, a different principle is adopted with respect to the behaviour of third parties. Under Swiss law, there is a provision similar to Article 1429/1 of the TCC.
Policyholder, Risk, Person Legally Responsible for Their Actions, Intention.
I. GİRİŞ
“Rizikonun gerçekleşmesinde kusur” kenar başlıklı TTK m. 1429/1 hükmüne göre “Sigortacı, aksine sözleşme yoksa, sigorta ettirenin, sigortalının, lehtarın ve bunların hukuken fiillerinden sorumlu bulundukları kişilerin ihmallerinden kaynaklanan zararları tazmin ile yükümlüdür. Sigorta ettiren, sigortalı ve tazminat ödenmesini sağlamak amacıyla bunların hukuken fiillerinden sorumlu oldukları kişiler, rizikonun gerçekleşmesine kasten sebep oldukları takdirde, sigortacı tazminat borcundan kurtulur ve aldığı primleri geri vermez.”. Hükmün ikinci fıkrasında ise hayat sigortalarına ilişkin TTK m. 1493, 1503 hükümlerinin ve 1504’üncü maddenin ikinci cümlesinin saklı olduğu ifade edilmiştir. Anılan hükmün ilk kısmında sigorta ettiren, sigortalı, lehtar ve bunların hukuken fiillerinden sorumlu oldukları kişilerin ihmalinden kaynaklanan zararlardan sigortacının sorumlu olduğu; ikinci cümlesinde ise sayılan kişilerden -lehtar hariç- diğerlerinin rizikonun gerçekleşmesine kasten neden olmaları durumunda sigortacının sorumlu olmadığı düzenlenmiştir. Söz konusu hüküm genel hükümler kısmında düzenlemiş olduğundan bütün sigorta türlerine uygulanacaktır.
TTK m. 1429/1 hükmünde, üçüncü kişilerin fiilleri, sigorta ettiren, sigortalı veya lehtarın kendi fiili olarak addedilmiş ve bu kişiler, hukuken fiillerinden sorumlu kişiler, olarak öngörülmüştür. Hukuken fiillerinden sorumlu olan kişilerin kim olduğunun tespit edilmesi gerekmektedir. Zira üçüncü bir kişinin ihmali ile işlediği fiilden dolayı riziko gerçekleşmişse, bu kişi, fiillerinden sorumlu olan kişi kapsamındaysa sigorta ettiren, sigortalı veya lehtarın fiili gibi değerlendirilecek ve sigortacı sorumlu olacaktır.
II. SİGORTA HUKUKUNDA ÜÇÜNCÜ KİŞİNİN DAVRANIŞI
TTK m. 1429/1’in ilk cümlesi gereğince sigorta ettiren, sigortalı veya lehtar kasıtlı olarak rizikonun gerçekleşmesine neden olmuşsa, sigortacı sorumlu olmayacaktır1 . Üçüncü kişinin rizikoyu kasten gerçekleştirmesi durumunda, sigortacının sorumlu olup olmadığının, diğer bir ifadeyle üçüncü kişinin davranışının sigorta ettirene isnat edilip edilmeyeceğinin tespit edilmesi gerekir. Sigorta sözleşmeleri bakımından, sigortalı menfaatin bakım, gözetim ve korumasını üçüncü kişiye bırakılması, sigorta ettireni, avantajlı hâle getirmemeli, dolayısıyla söz konusu üçüncü kişilerin davranışları sigorta ettirene atfedilmelidir. Şayet sigorta ettiren, sigortalı malın bakım, gözetim ve korumasının bırakıldığı üçüncü kişinin davranışlarından sorumlu olmazsa, üçüncü kişinin kasıtlı davranışından dolayı rizikonun gerçekleşmesi, sigortacının sorumluluğunu genişletecektir. Sigorta ettiren, sigortalı menfaatin korunmasını ve gözetimini üçüncü kişilere bırakmışsa, üçüncü kişinin davranışı sonucunda rizikonun gerçekleşmesi ile sigortacının durumunun kötüleşmesi önlenmeli ve üçüncü kişinin davranışının sonucu tamamen sigortacıya yüklenmemelidir2 . Dolayısıyla üçüncü kişinin sigorta ettirenin yerini aldığı kabul edildiğinde, temsilcinin rizikonun yönetimindeki hatalı davranışı nedeniyle sigortacının tazminat yükümlülüğü söz konusu oluyorsa, üçüncü kişinin davranışı sigorta ettirene isnat edilebilmelidir. Aksi durumda, üçüncü kişinin yerini aldığı sigorta ettiren, sigortalı menfaat üzerinde riziko kontrolünü elinde bulunduran diğer tüm sigorta ettirenlere karşı ayrıcalık elde etmiş olacaktır. Üçüncü kişinin davranışının sigorta ettirene isnat edilmesiyle, sigorta ettirenler arasındaki eşit işlem sağlanmış olacaktır3 . Nitekim bu husus Alman Federal Mahkemesi tarafından verilen bir kararda haklı olarak şu şekilde belirtilmiştir:
“Sigorta ettiren, üçüncü bir kişinin kendi yerinde olmasını sağlayarak, sigortacıyı daha iyi veya daha kötü duruma getirme özgürlüğüne sahip olmamalıdır4 .”
