Dövme Sanatçılarının Telif Haklarına Dair Tartışmaların Fikri Hakların Alışılmadık Bir Sınırı Olan Mekânsal Gerçeklik Algısı İstisnası Bakımından Değerlendirilmesi

Evaluation of the Discussions on the Copyrights of Tattoo Artists in Computer Games in Terms of the Spatial Reality Perception Exception an Unusual Limit of Intellectual Rights

Mete TEVETOĞLU

Dövme, insanlık tarihi kadar eski bir sanat dalı olarak kabul edilmektedir. Dövmeler ise türlerine ve özelliklerine göre fikri hukuk bakımından genel olarak korunmaya uygun bulunan figüratif eserlerdir. Dövme sanatçısının hakları ile dövmenin vücuduna yapıldığı kişinin haklarının arasında atipik bir çekişme söz konusudur. Zira diğer fikri ürünlerden farklı olarak dövmenin uygulandığı yer insan vücududur. Dövmenin hususiyet arz eden bir figür olduğu veya dövme yaptıran kişinin milyonlarca takipçisi bulunan, şöhretli bir kişi olduğu durumlarda bu menfaat çatışması daha fazla ve daha belirgin bir önem kazanmaktadır. Zira bu özgün dövmeler veya şöhret sahibi bir kişinin yaptırdığı dövmeler son derece popüler olabilmektedir. Bu şöhretli kişilerin dövmelerinin sinema eserleri veya bilgisayar oyunlarında görünür şekilde konumlandırılması halinde ise durum giderek daha karmaşık bir hal almaktadır. Dövme sanatçılarının şirketi olan Solid Oak Sketchers LLC’nin, NBA2K oyununun yapımcısı Take-Two Interactive Software ve 2K Games Inc’ye telif hakkı ihlali iddiasıyla açtığı dava bu bakımdan dikkat çekicidir. Mahkemenin bu davayı reddederken yaptığı değerlendirmeler dövme sanatçılarının telif haklarının anlaşılması bakımından önem taşımaktadır. Sony v Grand Turismo kararında kabul edilen mekânsal gerçeklik algısı istinası, dövme sanatçılarının oyun yapım şirketine açtıkları bu davada, kendisini oldukça farklı bir şekilde tekrar göstermiştir. ABD Yüksek Mahkemesi, daha evvel Sony’nin Gran Turismo isimli bilgisayar oyununu tanımlayıcı eser (expressive work) olarak kabul etmiştir. Bu davada mahkeme, davacı VIRAG, S.R.L.’nin marka hakkına, mekânsal gerçeklik algısı istisnası kapsamında tecavüz edilmediğine karar vermiştir. Mahkeme, Solid Oak Sketchers LLC tarafından açılan davada ise bu bakış açısını çeşitli kriterlerle olgunlaştırmıştır. Dövme sanatçılarının telif haklarını incelediğimiz bu çalışmada önce mekânsal gerçeklik algısının etki ve kriterleri bahse konu iki adet ABD yüksek mahkemesi kararlarının gerekçelerinin ışığında ele alınarak tartışılmıştır. Tebliğde ayrıca mekânsal gerçeklik algısının fikri hukuktaki yeri, bu davaların gerekçeleriyle detaylı bir şekilde analiz edilerek aydınlatılmıştır.

Dövme, Telif Hakkı, Bilgisayar Oyunu, Mekânsal Gerçeklik Algısı.

Tattooing is considered as an art form as old as human history. Tattoos, on the other hand, are figurative works that are generally suitable for protection in terms of intellectual law, according to their types and characteristics. There is an atypical conflict between the rights of the tattoo artist and the rights of the person on whom body the tattoo is made. Because unlike other intellectual products, the place where the tattoo is applied is the human body. This conflict of interest becomes more and more prominent in cases where the tattoo is a distinctive figure or the person who has the tattoo is a famous person with millions of followers. Because these original tattoos or tattoos made by a famous person can be extremely popular. The situation becomes more and more complicated if the tattoos of these famous people are visibly positioned in movies or computer games. The lawsuit filed by Solid Oak Sketchers LLC, the company of tattoo artists, against Take-Two Interactive Software and 2K Games Inc, the producer of the NBA2K game, alleging copyright infringement, is noteworthy in this regard. The evaluations made by the court while rejecting this case are important in terms of understanding the copyrights of tattoo artists. The spatial reality perception exception accepted in the Sony v Grand Turismo decision has reappeared in a quite different way in this lawsuit filed by the tattoo artists against the game production company. The US Supreme Court previously accepted Sony’s computer game Gran Turismo as expressive work. In this case, the court decided that plaintiff VIRAG, S.R.L.’s trademark right was not infringed within the scope of the spatial reality perception exception. In the case filed by Solid Oak Sketchers LLC, the court has matured this point of view with various criteria. In this study, in which we examine the copyrights of tattoo artists, the effects and criteria of spatial reality perception are discussed in the light of the justifications of the two US Supreme Court decisions. In the paper, the place of spatial reality perception in intellectual law is clarified by analyzing in detail the grounds of these lawsuits.

Tattoo, Copyright, Computer Game, Perception of Spatial Reality.

I. GİRİŞ

Fikri mülkiyet hukuku, bilişim hukuku, teknoloji ve içinden geçtiğimiz şartlar ve koşullar önümüze yeni ürünler, iletişim biçimleri, platformlar, tartışmalar, konular, uyuşmazlıklar getirmektedir. Böylece her ne kadar klasik anlamdaki kavramlardan, ilkelerden, işlemlerden ve prensiplerden uzaklaşmasak da aslında önümüze çıkan bu yeni durum ve gelişmeleri, tartışmaları ve ürünleri yorumlamak, analiz etmek; ürün, uygulama ve tartışma bazında doğru yasal çözümlerin ve doğru hukuki çözümlerin neler olacağını araştırma ihtiyacıyla karşı karşıya kalmaktayız. Bilgisayar oyunları günümüzün en çok tüketilen dijital fikri ürünü. Buna mukabil dövme sanatçılarının telif hakları ise bilgisayar oyunları vesilesiyle gündeme gelen bir diğer fikri ürün. İlk bakışta birbiriyle uzak görünen bu iki ürünün teması ortaya atipik tartışmalar çıkartmış durumda.

Dijital oyunlar, dijital eğlence, eğlence endüstrisinin yeni fikri öğeleri eksenindeki gelişmeler kendine özgü bir hukuki analiz ihtiyacına sahip. Dövme sanatçılarının yaptığı çalışmaların bilgisayar oyunlarında doğrudan veya dolaylı şekilde kullanılması sonucunda ortaya çıkan tartışmalar ve mahkeme kararları bu bakımdan dikkat çekici. Bilgisayar oyunlarında dövme sanatçılarının telif hakkına ilişkin tartışmaları bu sebeple fikri mülkiyet hukukunun alışılmadık bir istisnası olan mekânsal gerçeklik algısı istisnası ışığında, örnek olaylarla ele alacağız.

Bu çalışmada bilgisayar oyunları özelinde dövme sanatçılarının telif haklarına dair hukuki tartışmaları ele alacak olsak da fikri mülkiyet hukuku alanında dövme sanatçılarının hak sahiplikleri ile ilgili düzenleme veya çalışmaların tatmin edici bir seviyede olmadığını gözlemlediğimizi ifade etmek gerekir. Zira hem genel eserlerde hem de tekil çalışmalarda daha çok klasik eserler ve fikri ürünler üzerindeki hak sahipliği gibi tartışmalar daha çok ön plana çıkmaktadır. Bu durumun sebebi bunların endüstrilerinin daha kuvvetli olması ve daha geniş bir pazar payına sahip olmaları şeklinde izah edilebilir. Diğer yandan bilgisayar oyunları; dövme sanatlarına, dövme sanatçılarına ve bunların figüratif eserlerine göre daha geniş bir pazar payına ve eğlence endüstrisi ekosistemine sahip olduğu için, dövmelerin bilgisayar oyunlarında kullanılması, dövme sanatçılarının haklarına dair nitelikli bir hukuki değerlendirme yapılmasına yol açmıştır. Böylece, son on yılda dövme sanatçılarının ortaya çıkarttığı figüratif eserlerin ve bazı diğer fikri ürünlerin bilgisayar oyunlarında kullanılmasına dair tartışmaları ele alma fırsatı bulacağız. Diğer bir ifadeyle bugün bilgisayar oyunlarında kullanması vesilesiyle dövme sanatçılarının sahip olduğu haklar daha çok tartışılmakta, daha çok ele alınmaktadır. Bu sayede, bu iki fikri ürün arasında etkileşimin ortaya çıkarttığı kavramlar ve tartışmalar hem entelektüel hem de pratik hukuki değere sahiptir.

Dövme aslında insanlık tarihi kadar eski bir sanat dalıdır. Her ne kadar, bu çalışmada dövmenin geçmişi ve gelişimine dair tüm tarihsel detaylara yer verme fırsatımız olmasa da eski Mısır’da mumyalarda dahi dövmelerin olduğu saptanmış durumdadır¹ . Dövme aslında insan vücuduna dışarıdan bir müdahaledir. Bir başkasının, bir diğer kimsenin vücuduna harici bir müdahale yapması olarak karşımıza çıkmaktadır. Dolayısıyla bu anlamda bakılınca ceza hukuku bakımından ve kişilik hakları bakımından da çok enteresan tartışmalara zemin sahibi olan bir konu olduğunu görmekteyiz. Zira aslında rızası hilafına bir kişiye dövme yapılması veya mevcut bir dövmenin kişinin rızası hilafına değiştirilmesi, silinmesi, yaralama, bedensel bütünlüğün ihlali, kişilik hakkının ihlali olarak değerlendirilebilir² . Diğer yandan rıza hilafına deri altına işlenen mürekkeplerle kalıcı bir iz oluşturması da hem özel hukuk hem de ceza hukuku bakımından ulaşılacak yaptırımın derecesinin tayininde dikkate alınması gereken bir özellik ve durumdur.

Dövme, geçici veya kalıcı olmasından bağımsız bir şekilde, toplumda giderek yaygınlık kazanan bir durumdadır³ . Toplumda dövme sahibi olan insanları, sanatçıları, sporcuları her gün daha fazla görmekteyiz. Popüler insanların dövmeleri hem örnek alınmakta hem de dövmenin yaygınlaşmasını desteklemektedir. Buna mukabil dövme konusu hukuki boyutu literatürde sanıldığı kadar derinlemesine analiz edilmiş, değerlendirilmiş değildir. Zira dövme sanatçılarında, dövme atölyelerinde ve dövme stüdyolarında, dövme sanatçıları ile müşterileri arasında dövmenin yapılması öncesinde veya sonrasında herhangi bir sözleşmesel görüşmenin ve müzakerenin yapılmadığını, aydınlatma ve onay sürecinin sıklıkla söz konusu olmadığını ifade etmek gerekmektedir. Bu kısa ön değerlendirmelerin önemi; kendisini, dövme ürününün ortaya çıkmasında taraflar arasında hukuki ilişkinin kişilik hukukundan tutun sağlık hukukuna, vücut bütünlüğüne müdahaleden dolayı ceza hukukuna ve aydınlatılmış rıza ve onam meselesinden dolayı kişilik hukuku ve sağlık hukukuna ilişkin çok geniş bir perspektife sahip olduğunu tespit etmek bakımından göstermektedir. Diğer bir ifadeyle tarihsel bakımdan oldukça eskiye dayanan bir uygulama olan dövme farklı hukuk alanlarıyla kuvvetli bir temasa sahip olmasına rağmen temasta olduğu bu alanlarda derin bir analize konu edilmemişken, bilgisayar oyunları vesilesiyle hukuk gündemine daha çok gelmiş olması dikkatten kaçırılmaması gereken bir husustur.

II. DÖVMENİN HUKUKİ ANALİZİ

Konunun özüne değinmeden önce dövme konusu neden önem arz ediyor ve neden atipik tartışmaları beraberinde getiriyor sorularının cevaplandırılması önem arz etmektedir. Çünkü esasen dövme sanatçısının hakları ile dövmenin vücuduna yapıldığı kişilerin hakları arasında atipik bir çatışma söz konusudur. Normal şartlar altında bir eser sözleşmesinden veya bir eser sipariş sözleşmesinden bahsettiğimizde aklımıza dövme veya dövme figürasyonu gelmemektedir. Fakat ana hatlarıyla dövme bir eser veya eser sipariş sözleşmesinin tüm karakteristik özelliklerini taşımaktadır. Konuyu sıradan bir eser siparişi sözleşmesinden ayıran ve atipikleştiren özellik ise dövme sanatçısının figüratif eserinin işlediği dövmenin bir başka kişinin vücuduna yüklenmesi, bir başka işlemin vücudunun bu ürünün ana malzemesi ve materyali haline gelmesinden kaynaklanmaktadır.

Dövmenin figüratif bir eser olarak sahibinin hususiyetini arz etmesi şartıyla bir fikir sanat eseri olup olamayacağı sorusunun öncelikle değerlendirilmesi gerekmektedir. Dövme, bir insan vücuduna işlenmesi kriter olarak dikkate alınmaksızın, eğer hususiyet arz ediyorsa bir fikri ürün olarak, bir eser özelliği gösterebilme potansiyeline ve uygunluğuna sahiptir⁴ . Bu yönüyle, dövmenin vücuduna yapıldığı kişinin hakları ile dövmeyi yapan kişinin hakları birazdan bahsedeceğimiz bilgisayar oyunlarındaki tartışmalar ve bu tartışmalara ilişkin istisnalar ortaya çıkması bakımından yasal zemini oluşturan bir nokta olması bakımından gözden kaçırılmaması gereken bir husustur.

Dövme sanatçılarının uyguladıkları dövmelerde üç ihtimal ile karşılaşılmaktadır. Birincisi söz konusu dövme veya figüratif eser yahut çizim bir başkasına ait bir çizim veya çalışma olabilmektedir. İkincisi ise dövme, dövme sanatçısının tamamen kendisi tarafından üretilmiş kendisine ait olan ve hususiyetini taşıyan bir çalışma olabilmektedir. Üçüncü ihtimalde, çalışma dövme sanatçısıyla dövmenin vücuduna uygulandığı kişi tarafından beraber geliştirilerek nihayete erdirilmiş, tarafların eşit veya değişken oranda katkılarının olduğu bir eser olabilmektedir. Bütün bu ihtimaller aslında dövmenin kendisinin üzerindeki hak sahipliğinin belirlenmesinde ve bununla ilgili devam eden tasarrufların tabi olduğu rejimin belirlenmesi bakımından dikkate alınması gereken hususlardandır⁵ .