Türk Vergi Hukukunda Kamusal Bir Denetim Yolu Olarak Vergi Araması
THE TAX SEARCH AS A PUBLIC AUDITING METHOD IN TURKISH TAX LAW
Burak PINAR
Özet: Beyana dayanan vergi sisteminin etkinliği, büyük ölçüde etkin bir vergi denetimi ile desteklenmesine bağlıdır. Bir sistemde vergi yükümlülerinin vergi mevzuatına uygun davranıp davranmadıkları eğer geniş ölçüde denetlenemiyorsa, vergi yükünün azaltılması veya ortadan kaldırılması amacıyla kanun dışı bazı davranışlarda bulunulması mümkündür. Vergi yükümlülerinin ödevlerini yerine getirip getirmediklerinin tespiti ve yerine getirilmeyen vergisel ödevlere yaptırım uygulanmasının sağlanması, idarenin kanunlarla sıkı esaslara bağlanan denetim yetkisini ortaya çıkarmıştır. Türk Vergi Hukuku’nda, vergi yükümlülerinin kamu (vergi) idaresi tarafından denetlenmesine ilişkin esaslar, Vergi Usul Kanunu’nda düzenlenmektedir. Yoklama, inceleme, arama ve bilgi toplama olarak belirtilen bu denetim yolları içinde aramanın; vergi yükümlüsünün fiziki varlığına, konutuna, özel hayatına daha yoğun müdahale niteliği taşıyan özelliği, onu diğer denetim yollarından ayırmaktadır. Bu sebeple vergi hukukunda arama hâkim kararına bağlanmıştır. Bu kapsamda çalışmada vergi yükümlüsünün bir denetim yolu olan aramanın tanımı, niteliği, koşulları, icrası ile hukuka uygun ve hukuka aykırı aramanın sonuçları incelenmektedir.
Anahtar Kelimeler: Vergi İdaresi, Vergi Araması, Vergi Denetimi, Hukuka Aykırı Arama, Delil Yasakları.
Abstract: The efficiency of a tax system based on declaration depends on pretty much effective tax auditing. If the taxpayers aren’t inspected extensively whether or not they act in accordance with tax legislation, illegal conducts can appear during the purpose of reducing or removing tax burden. The determination of the taxpayers whether or not they have fulfilled the obligations and imposing sanctions for non-performing tax obligations have the audit mandate of the administration generated. The rudiments about auditing tax payers by public (tax) administration are provided by Tax Procedure Law. The methods of auditing specified as inspection, examination, searching and fact-finding. Searching is separating from the other methods having the characteristic of intense intervention on physical asset, domicile and private life of taxpayer. Because of this reason, search in tax law depends on judgment. In this article; the definition, characteristic, conditions and execution of search and the legal conclusions of legal/illegal search are analyzed.
Keywords: Tax Administration, Tax Search, Tax Auditing, İllegal Search, Evidence Restrictions.
GİRİŞ
Vergi, devletin kamu harcamalarını finanse etmek amacıyla, gerçek ve tüzel kişilerden (ve hatta tüzel kişiliği olmayan bazı topluluklardan), hukukî cebir altında (kamu gücüne dayanarak) aldığı karşılıksız parasal değerlerdir. Türk vergi sisteminde hâkim olan beyan esası, yükümlülerin kendi rızası ve isteğine dayanmakta; vergi, beyan edilen matrah üzerinden hesaplanmaktadır. Bu sistemdeki vergilendirmenin başarısı, beyan edilen matrahın doğru olmasına dayanır. Matrahın doğru beyan edilmesi ise, vergi bilicinin oluşmasına bağlıdır. Vergi yükümlülerinde (veya sorumlularında) yerleşmiş bir vergi bilinci, toplum halinde yaşamın gerektirdiği ihtiyaçları gidermek için sunulan kamu hizmetlerinin bir maliyeti olduğunu ve bu maliyetin de doğal olarak yine bireyden tahsil edileceğini ifade etmektedir. Vergi idaresi açısından ise, yükümlü beyanlarının denetim araçlarının etkinliği önemli unsur olup, bu beyanların doğruluğunu denetleyebilmek için çeşitli kurumlar ihdas edilmiştir.
Türk Vergi Sisteminde yoklama, inceleme ve bilgi toplama gibi çeşitli denetim araçları yer almakta; yükümlülerin eksik beyan ettikleri ya da beyan dışı bıraktıkları kazanç ve iratları için farklı ağırlıkta malî veya hürriyeti bağlayıcı vergi cezaları öngörülmektedir. Sözkonusu denetim yollarının nihaî amacı, verginin doğru ve zamanında ödenmesini sağlamaktır. Bu çerçevede günümüzde verginin devlet açısından önemi karşısında vergi kaçakçılığının büyük boyutlara ulaşması, denetim esaslarının sıkı usullere bağlanmasına neden olmuş ve denetimde ceza muhakemesi kurumlarından yararlanılması gerekliliği ortaya çıkmıştır1.
Vergi yükümlülerinin (ya da sorumlularının)2 denetim yolu olan arama, vergi kaçırıldığına dair delillerin ortaya çıkarılması ve bunlara el konulması amacıyla başvurulan bir tedbirdir; vergi denetiminin yapılmasını veya yapılan denetim sonunda varılan sonucun ve verilen kararın kâğıt üzerinde kalmamasını temin etmek amacıyla yapılmaktadır. Arama yapılırken konut dokunulmazlığı başta olmak üzere vergi yükümlüsünün bazı temel haklarına doğrudan müdahale edildiğinden, diğer denetim yollarından farklı olarak hâkim kararı gereklidir. Çünkü hâkim kararı, temel haklarının korunmasının teminatı niteliğindedir. Söz konusu nitelik, aramanın hukukî esaslarının ayrıntılı olarak düzenlenmesini gerektirmiş; Vergi Usul Kanunu’nun 142 ilâ 147’nci maddelerindeki düzenlemelerin yanında, düzenlenmeyen konularda Ceza Muhakemesi Kanunu’na atıf yapılmıştır. Bu bağlamda aramanın; yükümlünün temel hakkına müdahale oluşturan ve fakat idarenin denetim aracı olma niteliğini taşıyan iki yönlü çatışan yapısı, vergi hukuku açısından “arama”nın incelenmesini gerektirmiştir.
