Ticari Temsilcinin Temsil Yetkisinin Sınırlandırılması Sorunsalı

The Problematic to Limit the Authority to Represent of Commercial Agent

Esra CENKCİ

TBK’ye göre ticari temsilcinin temsil yetkisi, birlikte temsil ve/veya şube işleriyle temsil olmak üzere iki şekilde sınırlandırılabilmektedir. Bunların dışındaki sınırlamalar, tescil edilmiş olsa bile iyi niyetli üçüncü kişilere karşı ileri sürülememektedir. TTK’nin 371. maddesine eklenen 7. fıkra ve 629. maddesine eklenen 3. fıkra ile birlikte, anonim ve limited ortaklıklarda ticari vekil veya diğer tacir yardımcılarının temsil yetkisine getirilen sınırlamalar ticaret siciline tescil edilebilmektedir. Bu çalışmada, TTK’nin 371/7. ve 629/3. maddesinin, ticari temsilciyi de kapsayıp kapsamadığı konusu incelenmektedir.

Anonim Ortaklık, Ticari Temsilci, Temsil Yetkisi, Sınırlandırma, Tescil ve İlan.

According to the Turkish Code of Obligations, authority to represent of commercial agent can be limited in two ways: jointly representation and/or representation by the branch work. Other than these delimitations can not be claimed against third parties in good faith even if they are registered. With the subsection 7 which was added to the article 371 and the subsection 3 which was added to the article 629 of Turkish Commercial Code (TCC), it has become possible to register the delimitations that were brought to authority to represent of authorized agent and other merchant assistants. In this study, it is studied whether article 371/7 and 629/3 of the TCC include the commercial agent.

Company Limited by Shares, Commercial Agent (German: Die Prokurist), Authority to Represent, Delimitation of Authority to Represent, Registration in Commercial Register and Disclosure.

GİRİŞ

Tacir yardımcıları, tacirin ticari işletmesine ait faaliyetlerin yürütülmesi konusunda hizmetlerinden ya da uzmanlığından faydalanmak amacıyla bizzat kendi iradesiyle tayin ettiği kişilerdir¹ . Tacir yardımcılarının çeşitli açılardan sınıflandırılması mümkündür. Buna göre, tacirin talimatları doğrultusunda ve tacirin nezaret ve denetiminde faaliyet gösteren yardımcısı bağımlı (ya da bağlı) tacir yardımcısı iken, tacirin işini bağımsız iş koşullarında yürüten yardımcısı bağımsız tacir yardımcısıdır. İplik dokuma fabrikasında makinenin başında çalışan işçi, ticari işletmenin aracını kullanan şoför gibi bağımlı tacir yardımcılarından bir kısmının taciri temsil yetkisi bulunmamaktadır. Buna karşılık ticari temsilci² , ticari vekil ve pazarlamacı, temsil yetkisini haiz bağımlı tacir yardımcılarıdır³ . Bağımsız tacir yardımcılarından komisyoncunun taciri doğrudan temsil etme yetkisi bulunmazken, hem aracı acente hem de sözleşme yapan acente bu yetkiyi haizdir (TTK m. 105, 107). Bağımsız tacir yardımcısı olan simsar ise taciri temsil edememektedir⁴ .

Sadece ticari işletmelere atanabildikleri halde bağımlı tacir yardımcıları, TTK’de değil de TBK’de düzenlenmektedir. Ticari temsilciye ve ticari vekile, TBK’nin ikinci kısmının “Ticari Temsilciler, Ticari Vekiller ve Diğer Tacir Yardımcıları” başlıklı on ikinci bölümünde 547. ila 554. maddelerde; pazarlamacıya ise, hizmet sözleşmeleri başlıklı altıncı bölümde 448 ila 460. maddelerde hizmet sözleşmesinin özel bir türü olarak yer verilmektedir. Bu tercihte, bağımlı tacir yardımcılarına ilişkin hükümlerin, ayrı bir Ticaret Kanunu bulunmayan, ticari kuralları da İBK’de düzenleyen İsviçre’den alınmış olması etkili olmuştur⁵ . Anılan tacir yardımcılarının TBK’de düzenlenmiş olması, ilgili hükümlerin TTK’de düzenlenen ticaret ortaklıklarına uygulanmasına engel değildir⁶ . Bununla birlikte, TBK karşısında özel hüküm niteliğindeki tacir yardımcılarına ilişkin TTK hükümleri öncelikle uygulama alanı bulacaktır.

Ticari temsilcinin temsil yetkisinin sınırlandırılması sorunsalının incelenmesi, öncelikle ticari temsilcinin dâhil olduğu bağımlı tacir yardımcılarının temsil yetkisine hâkim olan esasların belirlenmesini gerektirmektedir. Ardından, TTK’nin 371. maddesine eklenen 7. fıkra ile 629. maddesine eklenen 3. fıkranın⁷ amacı ve bağımlı tacir yardımcılarının temsil yetkisine etkisi tespit edilecektir. Nihayet, ticari temsilcinin temsil yetkisinin TTK’nin 371/7. ve 629/3. maddeleri uyarınca sınırlandırılabilip sınırlandırılamayacağı konusu ele alınacaktır.

Çalışma, TTK’nin 371/7. ve 629/3. maddelerinin uygulanma esaslarını belirlemeye yönelik değildir. Bu nedenle söz konusu hükümlerin yalnızca konuyu ilgilendiren kısımları incelenecektir. Aynı şekilde, pazarlamacının temsil yetkisinin sınırlandırılması konusu bu çalışmanın kapsamına dâhil değildir.

I. TBK PERSPEKTİFİNDEN BAĞIMLI TACİR YARDIMCILARININ TEMSİL YETKİSİ

Temsile ilişkin TBK 40 ve devamı hükümleri uyarınca, temsilcinin temsil yetkisinin kapsamı temsil olunan tarafından belirlenmesine rağmen, bağımlı tacir yardımcılarının temsil yetkisinin kapsamı kanunda düzenlenmektedir (TBK m. 48). Bu farklılaşmada, ticari hayatta önemli bir yere sahip olan işlem güvenliği ilkesi etkili olmuştur. Bu sayede, tacir yardımcılarıyla işlem yapan üçüncü kişilerin, temsilcinin o işlemi yapmaya yetkili olup olmadığına dair araştırma yapma yükümlülüğünden kurtarılması; ticari hayatın sadeleştirilerek işlemlerin hızlandırılması amaçlanmıştır⁸ . Bağımlı tacir yardımcılarının temsil yetkisinin, temsile ilişkin genel hükümlerden belirtilen şekilde farklılaşması, doktrinde “ticari temsil” (kaufmännische Stellvertretung) olarak adlandırılmasına neden olmuştur⁹ .

Bağımlı tacir yardımcılarından temsil yetkisinin kapsamı en geniş olanı ticari temsilcidir. Ticari temsilci, iyi niyetli üçüncü kişilere karşı, işletmenin amacına giren olağan ve olağanüstü nitelikteki hemen hemen bütün işlemleri¹⁰ tacir adına yapmaya yetkilidir (TBK m. 548/1). İşlem güvenliği ilkesi, ticari temsilcinin temsil yetkisinin sınırlandırılmasında da gözetilerek temsil yetkisinin bahsedilen geniş kapsamı korunmak istenmiştir. Buna göre, ticari temsilcinin temsil yetkisi, ilki şube işleriyle temsil; diğeri, birlikte temsil olmak üzere iki şekilde sınırlandırılabilmektedir¹¹ . Bu sınırlamalar, ticaret siciline tescil edilmek koşuluyla üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilmektedir. Şube işleriyle temsil ve birlikte temsil dışındaki sınırlamalar ise, tescil edilmiş olsa bile iyi niyetli üçüncü kişilere karşı ileri sürülememektedir (TBK m. 549; İBK m. 460).

Ticari temsilciye nazaran temsil yetkisinin kapsamı daha dar olan bağımlı tacir yardımcısı ticari vekildir. Tacir, işletmenin bütününün idaresi için genel yetkili ticari vekil ya da işletmenin bazı işlerinin yürütülmesi için özel (sınırlı) yetkili ticari vekil atayabilir¹² . Ticari vekile ticari temsilcilik yetkisi verilmediğinden (TBK m. 551/1), genel yetkili ticari vekilin dahi, işletmenin olağanüstü nitelikteki işleriyle ilgili temsil yetkisi bulunmamaktadır. Genel yetkili ticari vekilin temsil yetkisi, işletmenin olağan işleriyle sınırlı iken, özel yetkili ticari vekil yetkilendirildiği konularda temsil yetkisini haizdir¹³ . Bununla birlikte ticari vekilin olağanüstü nitelikteki işleri yapabilmesi için bu konuda özel olarak yetkilendirilmiş olması gerekir¹⁴ . Ticari temsilciden farklı olarak, ticari vekilin temsil yetkisinin sınırlandırılması kanunda düzenlenmemektedir. Bu bağlamda ticari vekilin temsil yetkisine getirilen sınırlamalar, ticaret siciline tescil edilemediği gibi, ticaret siciline tescil ve ilan edilmiş olsalar dahi bunlar hakkında tescilin olumlu etkisi söz konusu olmaz¹⁵ . Bununla birlikte temsil yetkisine getirilen sınırlamaların mektup, sirküler gönderme gibi yollarla duyurulması, üçüncü kişilerin iyi niyet iddialarının ortadan kalkmasına neden olacaktır¹⁶ .

Tacirin bağımlı yardımcılarından pazarlamacı ise, işletmenin dışında tacir ad ve hesabına faaliyet göstermek üzere atanmaktadır. Pazarlamacı, işlemlerin yapılmasına aracılık edebileceği gibi, yazılı anlaşmada kararlaştırılması koşuluyla anlaşmada belirtilen işlemleri tacir ad ve hesabına bizzat yapabilmektedir (TBK m. 448). Bu bağlamda aracılık yapmaya yetkili pazarlamacının temsil yetkisi bulunmazken, sözleşme yapmaya yetkili pazarlamacının temsil yetkisi mevcuttur¹⁷ . Sözleşme yapmaya yetkili pazarlamacıya temsil yetkisi yazılı olarak (yazılı temsil belgesi) verildiğinden (TBK m. 452), bu yetkinin sınırlandırılması da yazılı şekle tabidir¹⁸ . Pazarlamacının temsil yetkisine getirilen sınırlamalar, uygun araçlarla duyurulmak kaydıyla üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilir (TBK m. 42/3). Temsil yetkisi verildiği hususu ne şekilde duyurulduysa, sınırlandırıldığı hususu da aynı yöntemle duyurulmalıdır¹⁹ . Pazarlamacının gerek atanması gerekse yetkilerinin sınırlandırılması bakımından ticaret siciline tescil ve ilan koşulu öngörülmediğinden, sınırlamanın bu yolla duyurulması mümkün değildir.

II. TTK’NİN 371. MADDESİNE EKLENEN 7. FIKRA İLE 629. MADDESİNE EKLENEN 3. FIKRANIN AMACI VE ETKİSİ

TTK’nin 371. maddesine eklenen 7. fıkra hükmüne göre, “yönetim kurulu, yukarıda belirtilen temsilciler dışında, temsile yetkili olmayan yönetim kurulu üyelerini veya şirkete hizmet akdi ile bağlı olanları sınırlı yetkiye sahip ticari vekil veya diğer tacir yardımcıları olarak atayabilir. Bu şekilde atanacak olanların görev ve yetkileri, 367 nci maddeye göre hazırlanacak iç yönergede açıkça belirlenir. Bu durumda iç yönergenin tescil ve ilanı zorunludur. İç yönerge ile ticari vekil ve diğer tacir yardımcıları atanamaz. Bu fıkra uyarınca yetkilendirilen ticari vekil veya diğer tacir yardımcıları da ticaret siciline tescil ve ilan edilir. Bu kişilerin şirkete ve üçüncü kişilere verecekleri her tür zarardan dolayı yönetim kurulu müteselsilen sorumludur”. Bu hüküm limited ortaklıklarda kıyasen uygulanmaktadır (TTK m. 629/3). Buna göre, anonim ve limited ortaklıklarda (iç yönergede öngörülmek ve iç yönergenin ticaret siciline tescili ve ilanı koşuluyla) bazı tacir yardımcılarının temsil yetkilerinin dilenildiği gibi sınırlandırılması ve bu sınırlamaların ticaret siciline tescil ve ilan edilmesi mümkündür²⁰ .

Anılan düzenlemelerden önce de anonim ve limited ortaklıklar tarafından tacir yardımcıları atanması mümkündü (TTK m. 368, 631). Ne var ki, tacir yardımcılarının temsil yetkisine getirilen sınırlamaların, üçüncü kişilerin iyi niyet iddialarını ortadan kaldıracak şekilde duyurulması konusunda sıkıntılar yaşanmaktaydı²¹ . Uygulamada bu sıkıntı imza sirküleri diye adlandırılan, temsilcilerin imza örneklerinin noter onaylı olarak gösterildiği belgeye öngörülme amacını aşan bir anlam yüklenerek giderilmeye çalışılmıştır²² . Temsilcinin temsil yetkisine kanunda öngörülmeyen sınırlama/lar getiren ya da ticaret siciline tescili mümkün olmayan ticari vekilin temsil yetkisini sınırlandıran yönetim kurulu kararlarının ticaret sicili müdürlükleri tarafından tescil ve ilan edilmesi yaygın bir uygulama haline gelmiştir. Bu durumda sicilin olumlu etkisinin doğmayacağı konusunda fikir birliğine varılmışsa da, imza sirküleri ekine iliştirilmiş sicil gazetesi örneğinde yer alan sınırlamaların, kendilerine sirküler tebliğ edilen ya da işlemin yapıldığı sırada ibraz edilen üçüncü kişiler tarafından bilindiği (müspet vukuf) kabul edilmiştir²³ . TTK’nin yürürlüğe girmesiyle ticaret sicili müdürlüklerinin, temsilcinin yetkisine kanunun izin vermediği sınırlamalar getiren yönetim kurulu kararlarının tescil edilmesi yönündeki talepleri reddetmesinin ardından, üçüncü kişilerin iyi niyet iddialarını ortadan kaldıracak şekilde sınırlı yetkili temsilci atamak isteyen ortaklıkların çare arayışları gündeme gelmiştir. Bu gelişmeler, TTK’nin 371/7 ve 629/3. maddelerinin düzenlenmesine neden olmuştur²⁴ . Söz konusu düzenlemelerle en azından tacir yardımcılarının temsil yetkisine getirilen sınırlamaların ticaret siciline tescili ve ilanı mümkün hale getirilerek sicilin olumlu etkisinden (TTK m. 36/3) istifade edilmesi amaçlanmıştır²⁵ . Böylece bağımlı tacir yardımcılarının temsil yetkisi düzenlenirken iyi niyetli üçüncü kişilerin korunması amacıyla TBK’de üstünlük tanınan işlem güvenliği ilkesi, ortaklığın menfaatlerinin korunması adına yumuşatılmıştır.

371/7. ve 629/3. maddeler, istisnai niteliktedir; ticaret ortaklıklarından yalnızca anonim ve limited ortaklıklar için geçerlidir. Diğer ticaret ortaklıkları hakkında TBK hükümleri uygulanacaktır. Anonim ve limited ortaklıklarla sınırlı da olsa bu düzenlemelerle birlikte, bağımlı tacir yardımcılarının temsil yetkisiyle ilgili olarak kaynak hukuktan ve TTK kabul edilirken dikkate alınan Avrupa Birliği düzenlemelerinden uzaklaşılmaktadır²⁶ .