Devlet Mallarının Haczedilmezliği ve Belediye Mallarının Haczi

Non-Seizable Public Properties and the Seizure of Municipality 
Properties

Yasin ÇELİK

Devlet mallarının haczedilmezliği ve belediye mallarının haczi konusunda temel sorun alacaklı kişi ile borçlu idare arasında menfaat dengesinin sağlanması konusunda ortaya çıkmaktadır. Çalışmamızda hukuk devleti olmanın gerekleri olan adil yargılanma hakkı, hak arama özgürlüğü, mülkiyet hakkı bağlamında devlet mallarının haczi konusu ele alınacaktır. Üzerinde durduğumuz bir diğer sorun ise İİK m.82/1’de geçen devlet malı ifadesinden ne anlaşılması gerektiğidir. Şüphesiz ki devlet malı kavramının daha iyi anlaşılması için idare hukuku bakımından bir inceleme yapmamız kaçınılmaz olmuştur.

Kamu Malı, Belediye Malı, Haciz ve Haczedilmezlik.

The basic issue which is about seizure of municipality properties and non-seizable public properties, has arisen from the interest balance and stabilty between depteee and debtor adminisrative organisiation. In this study, right to fair trial, right to legal remedies, seizure of public properties in the frame of right of property are examined. The other issue which is put excessive emphasis on, the meaning of public properties within the scope of the article 82/1 of Law numbered 2004. It is surely beyond doubt that to understand the meaning of public properties, we should examine this concept also within the frame of administrative law.

Public Properties, Municipality Properties, Seizure and Non Seizability.

I. Kamu Malı Kavramı ve Bu Malların Hukuki Koruma Rejimi

İdare üstlenmiş olduğu kamu hizmeti görevini sahip olduğu taşınır ve taşınmaz mallar ile yerine getirir¹ . Kamu hizmetlerinde kullanılan bu mallar ile ilgili Türk hukukunda tam bir belirsizlik vardır. Bu konuya ilişkin sistematik ve genel bir kanun olmadığı gibi yargısal kararlar ve öğretide de tam bir uyum bulunmamaktadır² . Belirsizlik terminoloji konusunda da ortaya çıkmaktadır. Kamu hizmetlerinde kullanılan bu malların tümünü ifade etmek için “kamu malı”, “kamu hizmeti eşyası”, “devlet malları”, “amme emlaki”, “idare malları”, “devlet emlaki”, “idare emlaki”, “milli emlak”, “hazine malları”, “kamusal alan”, “devletin hüküm ve tasarrufu altındaki eşya” gibi ifadeler kullanılmaktadır³ . Bu konuda kullanılan en yaygın terim kamu mallarıdır⁴ . Merkezi yönetim ile yerel yönetimlere ve kamu kurum ve kuruluşlarına ait malların kamu malı niteliği taşıdıkları kabul edilir⁵ .

Kamu malı teriminin kullanılmasında da doktrinde, içtihatlarda ve mevzuatta karışıklık vardır. Kimi zaman kamu malı terimi geniş anlamda kullanılıp kamu tüzel kişilerinin sahip olduğu kamu hukukuna veya özel hukuka tabi bütün mallar kastedilmektedir. Kimi zaman da kamu malı terimi dar anlamda kullanılıp kamu tüzel kişilerinin sadece kamu hukukuna tabi malları kastedilmektedir⁶ . İncelememiz kamu mallarının dar anlamı çerçevesinde yapılacaktır.

Kamu mallarına kamu hukuku kuralları uygulanır ve bu mallar ile ilgili uyuşmazlıklar idari yargıda çözüme kavuşturulur⁷ . Anayasamıza ve kanunlarımıza baktığımızda bir “kamu malı” tanımının yapılmadığı görülür⁸ . Türk hukukunda kamu malları daha çok öğreti ve yargısal kararlarla düzenlenmektedir⁹ . Anayasa Mahkemesine göre, “Doğal nitelikleri gereği herkesin ortak yararlanmasına açık olan sahipsiz mallar ile kamu tüzel kişileri tarafından herkesin ya da halkın bir kısmının yararlanmasına ayrılan orta malları ve kamu hizmeti niteliğindeki etkinliklerin konusu ve aracı olan mallar olarak tanımlanabilir”¹⁰ . Danıştay da “İdare hukuku ilkelerine göre kamunun kullanımına ve yararlanmasına ait olan veya bu amaçla tahsis edilen eşya ve mallarla bir kamu hizmetinin unsuru ve ayrılmaz parçası sayılabilecek olan mallar kamu malları olarak kabul edilmektedir” demiştir¹¹ . Anayasa Mahkemesi bir başka kararında “Uygulamada ve mevzuatta ise kamu malları daha çok taşınmaz mallar için kullanılması nedeniyle, kamu taşınmazları Hazinenin özel mülkiyetinde bulunan veya Hazineye tahsisli taşınmaz mallar ile Devletin hüküm ve tasarrufunda yerleri ifade etmektedir” demektedir¹² . Fransız doktrininde kamu malları, kamunun doğrudan kullanımına veya özel düzenlemelerle bir kamu hizmetine tahsis edilen kamu tüzel kişilerine ait mallar olarak tanımlanmıştır¹³ . O halde bir malın kamu malı sayılması için birinci şart (organik koşul) kamu mülkiyeti şartıdır. Bir malın öncelikle bir kamu tüzel kişisinin yani devletin, mahalli idarelerin veya kamu kurumlarının mülkiyetinde bulunması gerekir¹⁴ . İkinci şart (maddi koşul) tahsis şartı olup söz konusu malın kamu yararına tahsis edilmesi gerekir¹⁵ . Tahsis şartının gerçekleşmesi için söz konusu mal ya doğrudan kamunun kullanımına tahsis edilmelidir ya da bir kamu hizmetine tahsis edilmelidir¹⁶ . Örneğin yollar, nehirler, deniz kıyıları, pazar yerleri, parklar doğrudan kamunun kullanımına tahsis edilmiş yerlerdir. Okul binaları, kışlalar, tren garları, askeri üsler kamu hizmetine tahsis edilmiş yerlerdir¹⁷ . Bununla birlikte kamu hizmetlerine tahsis şartı, kamu malı kavramını gereğinden fazla genişletebileceği için “özel düzenleme”ye tabi tutulmuş olması gerekir. Yollar, çarşı yerleri, tren garları, havaalanları, camiler yöneldikleri kamu hizmetleri nedeniyle özel bir şekilde tertip edilmişlerdir. İdarenin özel bir düzenlemeye tabi tutulmadan kamu hizmetlerine tahsis ettiği binalar kamu malı değil, idarenin özel malı sayılır¹⁸ .

Kamu tüzel kişilerinin kamu malları üzerindeki mülkiyet hakkı özel hukuk mülkiyeti niteliğinde değil, kamu hukuku mülkiyeti niteliğindedir¹⁹ . Anayasamızda ve kanunlarımızda da kamu mallarının kamu tüzel kişilerinin mülkiyetinde olduğu değil; genelde “devletin hüküm ve tasarrufu altında” olduğu belirtilmektedir²⁰ . Anayasa ve kanunlarda geçen “devletin hüküm ve tasarrufu” ifadesiyle “kamu mülkiyeti” kavramı kastedilmektedir²¹ .

Kamu mallarının sınırının belirlenmesi özel hukuktaki sınır belirlemeden farklıdır. Kamu mallarının sınırlarının tespiti idare tarafından tek taraflı bir idari işlemle yapılır²² .

Kamu malları değişik açılardan tasnif edilmekle birlikte biz konumuz ile ilgisi nedeni ile tahsis amaçlarına göre kamu mallarını inceleyeceğiz. Benzer ayrım bazı yasal düzenlemelerle karşımıza çıkmakla beraber bazen bir malın hangi tür kamu malı olduğu konusunda çelişik düzenlemelerle karşılaşılır²³ .