Sahte veya Tahrif Edilmiş Çekin Ödenmesinden Kaynaklanan Sorumluluk
The Liability Arising from the Payment of a Forged orFalsified Cheque
Hilal YENER TANIN
Sahte veya tahrif edilmiş çeklerin ödenmesinden kaynaklanan sorumluluk TTK. m.812 ile düzenleme altına alınmıştır. Anılan madde ile bu hallerde, düzenleyenin kusuru bulunmamak kaydıyla sorumluluk muhatap bankaya yüklenmiştir. Sorumluluğun hukuki mahiyeti tur. Muhatap bankanın sorumluluğunun doğabilmesi için öncelikle sahte veya tahrif edilmiş bir çeki ödemesi gerekmektedir. Ödeme yoksa bu madde çerçevesinde herhangi bir sorumluluğu söz konusu olmayacaktır. Muhatabın kusursuz sorumluluğunun varlığı için düzenleyenin kusurunun bulunmaması gerekir, düzenleyenin de kusurunun bulunduğu hallerde, düzenleyen ve muhatap kusurları oranında zararı paylaşacaktır.
Muhatap ve düzenleyenin asıl faile rücu hakları bulunmaktadır. Şartları oluşmuşsa, çek bedelini tahsil eden hamile de başvurabilmeleri mümkündür. Çalışmamızda, sahte veya tahrif edilmiş çek ve bu çeklerin ödenmesinden kaynaklanan sorumluluk inceleme konusu yapılmıştır. Konu ile ilgili TTK. m.812, doktrindeki görüşler ve yargı kararları ışığında irdelenmeye çalışılmış ve söz konusu madde kapsamında muhatap bankanın sorumluluğunun koşulları, kusur problemi, sorumsuzluk kaydı içeren anlaşmalar, sorumluluğun kapsamı ve rücu konuları üzerinde durulmuştur.
Düzenleyen, Muhatap Banka, Sorumluluk, Kusursuz Sorumluluk, Sahte veya Tahrif Edilmiş Çek, Rücu, Kusur.
Turkish Commercial Code Article 812 provides that losses arising from payment of a forged or falsified cheque are borne by the drawee banker provided that the drawer named on the cheque is not at fault. This is a type of strict liability imposed by law. In order for such liability to arise, first, a forged or falsified cheque should be paid. If there is no payment, liability under Article 812 does not arise. In order for this to be a strict liability, the drawer named on the cheque should not be at fault. Otherwise the drawer and the drawee would be severally liable based on their respective fault.
Both the drawee and the drawer may have recourse to the original perpetrator. If the relevant requirements are fulfilled, they may also have recourse to the bearer who has obtained payment. This paper examines forged or falsified cheques and liability arising from payment thereof. Turkish Commercial Code Article 812 is analyzed in light of the relevant doctrine and court decisions. The paper focuses on conditions of drawee’s liability, the question of fault, nonliability clauses, extent of liability, and recourse.
Drawer, Drawee Banker, Forged or Falsified Cheque, Liability, Strict Liability, Recourse, Fault.
Muhatap bankanın sahte veya tahrif edilmiş bir çeki ödeyerek çek bedelini düzenleyenin hesabından düşmesi halinde meşru ve haklı hamillerin alacağını alamaması, düzenleyen açısından ise hak sahibine karşı borcu ifa yükümlülüğü devam etmekte ise aynı çek bedelini tekrar ödeme olasılığı ve hatta çekte tahrifatın yapıldığı çoğu hallerde asıl borç miktarından çok daha fazlasının hesabından çekilmesi ihtimali bulunmaktadır1.
Kambiyo senetleri içerisinde en fazla sahtekarlık ve tahrifat çek üzerinde yapılmaktadır. Bunun sebeplerinden biri çekin ekonomik hayattaki önemi ve ödeme aracı olması ile diğer kambiyo senetlerinden farklı olarak TTK m.785/c çerçevesinde hamiline yazılı olarak düzenlenebilmesidir2.
Sahte veya tahrif edilmiş bir çekin ödenmesinden kaynaklanan zararı muhatabın üstlenip üstlenmemesi gerektiğine ilişkin sorun, Cenevre Yeknesak Kanunu’nda düzenlenmemiştir. Gerekçesi ise, muhatabın kambiyo ilişkisi dışında kalması nedeniyle sorunun genel hükümler çerçevesinde çözülmesi gerektiği kanısıdır; ancak EK II. m.19’da taraf devletlere kambiyo ilişkisi dışında kalan konularda düzenleme serbestisi tanınmıştır. İsviçre bu serbestiden yararlanarak İsv. BK 1132. m. ile düzenleme yapmıştır3. İsviçre BK da yer alan düzenlemenin bizdeki karşılığı TTK m. 812’dir. İlgili maddeye göre; “Sahte veya tahrif edilmiş bir çeki ödemiş olmasından doğan zarar muhataba ait olur; meğer ki, senette düzenleyen olarak gösterilen kişiye, kendisine verilen çek defterini iyi saklamamış olması gibi bir kusurun yüklenmesi mümkün olsun.” TTK’daki düzenleme ETTK m.724’teki düzenleme ile keşideci yerine düzenleyen, isnad yerine yüklenmesi gibi dil yönünden arılaştırma dışında bir farklılık göstermemektedir. Bu nedenle, konu ile ilgili ETTK dönemindeki doktrin ve yargı kararları önemini muhafaza etmektedir.
