Deniz Yoluyla Taşınan Tehlikeli ve Zararlı Maddelerden Kaynaklanan Zararın Tazmini ve Sorumluluğu Hakkında Milletlerarası Sözleşme

International Convention on Liability and Compensation forDamage in Connection with Carriage of Hazardous and NoxiousSubstances By Sea

Gülfer KUYUCU MERİÇ

Çalışmamızda 2010 tarihli Protokol ile değiştirilmiş 1996 tarihli Deniz Yoluyla Taşınan Tehlikeli ve Zararlı Maddelerden Kaynaklanan Zararın Tazmini ve Sorumluluğu Hakkında Milletlerarası Sözleşme (HNS Sözleşmesi) inceleme konusu yapılmıştır. 1996 yılında Milletlerarası Denizcilik Örgütü nezaretinde kabul edilen bu milletlerarası sözleşme yürürlüğe girme şartlarını sağlayamadığı için 2010 tarihli Protokol ile değiştirilmiş ve yürürlüğe girme şartları hafifletilmiştir. Bu çerçevede 2010 tarihli HNS Sözleşmesi’nin öncelikle uygulama alanına ilişkin şartlar ele alınmıştır. Ardından hangi tehlikeli ve zararlı maddelerin zarara yol açması halinde sorumluluğun bu Sözleşme ile belirleneceği ve bu kapsamda Sözleşme çerçevesinde tazmin edilecek zarar kalemleri değerlendirilmiştir. Ardından tehlikeli ve zararlı maddelerden kaynaklanan zararlardan sorumluluk ve tazminat esasları iki aşamalı olarak incelenmiştir. HNS Sözleşmesi uyarınca sorumluluk rejiminin ilk basamağında geminin maliki zarardan kusursuz olarak sorumludur; ancak sorumluluğu sınırlıdır. İkinci basamakta ise HNS Fonu yer almaktadır, tazmin edilmeyen zarardan HNS Fonu sorumlu tutulmuştur, bu Fon ise Taraf Devletlerde yer alan tehlikeli ve zararlı madde alıcılarına yüklenen vergiler ile finanse edilmektedir. Son olarak ise Sözleşme’nin yürürlüğe girme koşulları da ele alınmıştır.

Deniz Yoluyla Taşınan Tehlikeli ve Zararlı Maddelerden Kaynaklanan Zararın Tazmini ve Sorumluluğu Hakkında Milletlerarası Sözleşme, HNS, Deniz Kirliliği, Deniz Kirliliğinden Sorumluluk, Sorumluluğun Sınırlandırılması, Zorunlu Sorumluluk Sigortası

This article deals with the International Convention on Liability and Compensation for Damage in Connection with Carriage of Hazardous and Noxious Substances by Sea 1996 and the Protocol of 2010 to the Convention. The Convention has been accepted in 1996 under the auspices of International Maritime Organization; however cocon Tettenborn, Andrewn ise T4; 10 Protocol, Pollution At Sea: Law and Liability, Ed. Soyer, Barış; Tettenborn, Andrewn ise Tentry into force conditions have not been fulfilled, therefore the conditions have been amended with the Protocol of 2010. In this respect firs of all, provisions regarding scope of application have been scrutinized. Substances covered by the Convention and the concept of damage is defined. After that liability for damage in connection with the carriage of hazardous and noxious substances by sea and compensation matters have been dealt. HNS Convention provides for two tiers of compensation; in the first tier ship-owners are strictly liable for the damage but their liability is limited, in the second tier HNS Fund is responsible for the remaining uncompensated damage, and HNS Fund is financed by levies imposed on hazardous and noxious substance receivers in member states. Lastly conditions for entry into force have been explained.

International Convention on Liability and Compensation for Damage In Connection With Carriage of Hazardous and Noxious Substances by Sea, HNS Convention, Marine Pollution, Marine Pollution Liability, Limitation of Liability, Compulsory Liability Insurance.

İkinci Dünya Savaşından beri her gün artarak kullanılan deniz taşımacılığı, özellikle petrol, kimyasal ya da diğer tür zararlı maddelerin taşınmasında deniz yolu taşımacılığının kullanılması, deniz çevresinin zarara uğraması açısından önemli bir risk arz etmektedir. Bu kapsamda tehlikeli ve zararlı madde taşıyan gemilerin uğrayacağı kazalar ciddi sonuçlar doğurmaktadır¹,².

Milletlerarası Denizcilik Örgütü (IMO) tehlikeli ve zararlı maddelerden kaynaklanan kirlenme vakalarını ele almak üzere bir konferans düzenlemiş ancak konunun oldukça karmaşık olması sebebiyle çalışmalar yarım bırakılmıştır³. Milletlerarası Denizcilik Örgütü’nün yoğunluğu sebebiyle 1996 yılına dek bu konu tekrar ele alınamamıştır. Tehlikeli ve Zararlı Maddelerden Kaynaklanan Zarardan Sorumluluk ve Tazminat Hakkında Milletlerarası Sözleşme, 3 Mayıs 1996 tarihinde Milletlerarası Denizcilik Örgütü (IMO) tarafından düzenlenen diplomatik konferansta Londra’da kabul edilmiştir⁴,⁵. Bunun üzerine HNS Sözleşmesi’nin uygulanmasını denetlemek üzere Milletlerarası Denizcilik Örgütü’nün Hukuk Komitesi’ni desteklemek üzere bir başka grup kurulmuştur. Bu grubun internet sitesinde grubun tüm yazışmaları ve rejimin uygulanmasına ilişkin soruların cevabını ortaya koyan benzer birçok yararlı belge bulunmaktadır. Bu grup aynı zamanda HNS Sözleşmesine ilişkin genel açıklama metni kaleme almış bu metin Milletlerarası Denizcilik Örgütü’nün Hukuk Komitesi’nin 84. oturumunda kabul edilmiştir⁶.

1996 tarihli HNS Sözleşmesi, 12 Devlet’in taraf olmasından 18 ay sonra yürürlüğe girecektir. Ayrıca bu Taraf Devletlerden ticaret filosu en az 2 milyon groston olan dört Devlette yer alan önceki yıl boyunca en az 40 milyon ton tehlikeli ve zararlı madde alan kişilerin kurulacak olan HNS Fonu’na katkıda bulunmak hususunda sarih olarak muvafakat etmesi gerekmektedir⁷. Ancak bu koşulların sağlanamaması nedeniyle 1996 tarihli HNS Sözleşmesi 2009 yılına dek yürürlüğe girmemiştir⁸. Bunun üzerine 2010 yılının Nisan ayında ikinci bir milletlerarası konferans düzenlenmiştir ve bu konferansta 1996 tarihli HNS Sözleşmesi’ne ilişkin olarak 2010 tarihli Protokol kabul edilmiştir⁹. 2010 tarihli HNS Protokolü, Devletleri Sözleşme’nin asıl metnini onaylamaktan alıkoyan problemleri çözmeyi amaçlamaktadır¹⁰. 1996 tarihli HNS Sözleşmesi ile 2010 tarihli HNS Protokolü birlikte 2010 tarihli HNS Sözleşmesi olarak anılmaktadır¹¹. Ancak ne 1996 tarihli HNS Sözleşmesi ne de 2010 tarihli HNS Sözleşmesi’ni değiştiren Protokol yürürlüğe girmemiştir. Türkiye ise, 1996 tarihli HNS Sözleşmesi’ne taraf olmamıştır; 2010 tarihli Protokol’ü ise 25 Ekim 2011 tarihinde imzalayarak taraf olma çalışmalarını başlatmıştır ancak günümüz itibariyle taraf değildir¹².