Çizgi Romanın Eser Niteliği ve Çizgi Roman Üzerinde Eser Sahipliği

Qualification of Comics as Copyrighted Work and Authorship of Comics

Eda GİRAY,Ozan Ali YILDIZ

Çizgi roman; art arda gelen resimlerin bir metinle birleşme suretiyle oluşan bir anlatım biçimidir. Bu tanım, çizgi romanın eser türünün belirlenmesinden, çizgi roman üzerindeki eser sahipliğine kadar birçok noktada önem taşımaktadır. Çizgi roman, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu kapsamında güzel sanat eseri olarak korunmaktadır.

Çizgi romanın içeriğindeki resim ve metin kısımları, oluşturdukları bütün haricinde birbirlerinden ayrı olarak da ekonomik anlamda değerlendirilmesi mümkün parçalardır. Çizgi romanın bu niteliği, üzerindeki eser sahipliği yönünden de çeşitli ihtimallerin doğmasına neden olmaktadır. Çizgi romanın hususiyet taşıyan tüm unsurları tek bir kişi tarafından meydana getirilmiş ise bu kişi eser sahibi olacaktır. Metin ve resimlerin farklı kişiler tarafından meydana getirilmesi halinde ise bölünebilir ortak eser sahipliğinden bahsedilecektir. Bu durumda, yazar ve çizer kendi ürettikleri kısımları bağımsız şekilde de kullanma hakkına sahip olacaktırlar. İş ilişkisi kapsamında üretilen çizgi romanlarda ise eseri meydana getiren kişi eser sahibi olmakla birlikte, onu çalıştıran kişi de eser üzerinde belli haklar yönünden ruhsat hakkı elde edecektir.

Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku, Fikri Mülkiyet, Çizgi Roman, Senaryo, Resim, Ortak Eser.

Comics is a form of narration that is formed by merging the sequential images with a text. This structure is important in many points such as determining type of work and authorship of the comics. These parts, images and text, can be evaluated economically independently of comics.

The comics, is protected as a work of fine art under the Law on Intellectual and Artistic Works No. 5846. There are various possibilities for the authorship of the comics. If a single person creates all the characteristic elements of the comics, that person will be the author of the work. If the different persons create the text and images, there is a compound work. In this case, the writer and the illustrator can use independently the parts they produce. If a comics produced within the context of employment relationship, the person who created the work will be its author but the employer will obtain a license for certain rights on the work.

Copyright, Intellectual Property, Comics, Scenario, Image, Compound Work.

Çizgi roman; daha çok okuyucusunun keyifli zaman geçirmesi amacıyla üretilen ancak bunun dışında eğitim veya propaganda gibi amaçlar için de kullanılmaya müsait olan ve ilk örneklerinin ortaya konduğu 19. yüzyıl sonlarından beri kültür hayatının önemli parçası olmuş bir popüler kültür ürünüdür. Amerika Birleşik Devletleri, Fransa, Belçika ve Japonya gibi ülkelerin çizgi roman kültürünün inşasında başat roller oynadığı söylenebilir. Ülkemizde de özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısından sonra çizgi romana ilgilinin önemli seviyelere çıktığı ve hemen her kesimden ve yaş grubundan insanın diğer ülkelere kıyasla geç sayılabilecek bir zamanda da olsa bu popüler kültür ürününü benimsediği görülmektedir.

Çizgi romanın meydana getirilmesi süreci yaratıcı faaliyetler içermektedir. Bu yönüyle çizgi roman, fikir ve sanat eserleri hukukunun konusunu oluşturur. Bu çalışmada, çizgi romanın fikir ve sanat eserleri hukuku ile olan ilişkisi, çizgi romanın bileşenlerinin ve bütününün eser niteliği ve bunlar üzerindeki eser sahipliği yönünden ele alınacaktır.

Çizgi roman en genel anlamda “resimlerle öykü anlatma sanatı”¹, “resim veya çizim dizileriyle öykü kurgulama sanatı”² gibi şekillerde tanımlanmaktadır. Türk Dil Kurumu ise çizgi romanı “konuyu ve olaylar zincirini kesintisiz olarak resimleme yöntemiyle okuyucuya sunan roman” şeklinde tanımlamıştır³. Bu şekilde geniş tanımlar ölçü alındığı takdirde çizgi romanın tarihi kökleri antik çağda mağara duvarlarına yapılan resimlere veya Mısır hiyerogliflerine kadar götürülebilir⁴. Ancak bugün anladığımız şekli ile çizgi roman esasen çok daha yeni bir sanat türüdür ve en önemli özelliklerinden birisi de basılı bir tür olmasıdır⁵. Çizgi romanın üretim şekli, yapısal özellikleri ve okuyucusuna ulaşma usulü birlikte değerlendirildiğinde şu şekilde kapsayıcı bir tanımın yapılması daha isabetli olacaktır: “Çizgi roman, elle çizilmiş ve belli bir süreklilik içinde art arda gelen, bir metinle bütünleşen ve basılı olan resimlerden oluşan bir anlatım biçimidir⁶.”