Qıongzhou Boğazının Hukukî Rejimi

The Legal Regime of the Qiongzhou Strait

Anıl ÇAMYAMAÇ

Qiongzhou Boğazı, Birleşik Devletler de dâhil sadece birkaç devlet tarafından kınanan 1958 tarihli hükûmet bildirisinden beri Çin’in içsuları olarak deklâre edilmiştir. Dahası, 1964’te Çin Halk Cumhuriyeti hâlen yürürlükte olan belirli o su alanına ilişkin bir yönetmelik yayınlamıştır. Böylelikle, o zamandan beri askerî araçların geçişi yasaklanmışken, askerî nitelikte olmayan araçların geçişi ise, ancak, bahsedilen yönetmeliğin uygulanması için adı altında kurulan Bürodan önceden izin almakla mümkün olabilecektir. Çin, genel olarak, boğazların ülkeselliğine inanmaktadır ve III. Deniz Hukuku Konferansı boyunca da bu fikri savunagelmiştir. Boğazlar konusunda eğilimlerini desteklemekte başarılı olamasa da, o zamandan beri pozisyonunu değiştirmemeyi tercih etmektedir. Çin, 1992 ve 1996’da yeni bir dizi kurallar bütünü kabûl etmiştir. Bu kurallarla düzenlemelerini en üst düzeyde 1982 tarihli Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesiyle uyumlu hâle getirmeye çalışırken, aynı zamanda Qiongzhou Boğazıyla alâkalı düzenlemelerini ise muhafaza etmiştir. Bu kısa çalışmada, Qiongzhou Boğazının hukukî rejimi uluslararası deniz hukuku kuralları çerçevesinde değerlendirilecektir.

Qiongzhou Boğazı, İçsular, Uluslararası Seyrüseferde Kullanılan Boğazlar, Ulusal Boğazlar, Tarihî Sular, Transit Geçiş.

Qiongzhou strait has been declared as internal waters of China since 1958 by a government declaration, which was protested, suprisingly, by only few states, including the United States. Moreover, in 1964 People’s Republic of China issued a regulation relating to this particular water area, which still is in force. In this specific regulation, it was retreited that Qiongzhou Strait is the internal waters of China. Hence, since then the passage of military vessels has been banned, and the passage of non-military vessels is only possible after having necessary authorization from the Office, which was established under the name of Qiongzhou Strait Administrative Office for the purpose of administration of the strait by virtue of implementing the provisions of the said regulation. China has, in general, advocated in the territoriality of the straits and had defended this idea through out the Third Conference on the Law of the Sea. Although she wasn’t succesful in promoting its approaches towards the straits question, she has prefered not to change its position since then. In 1992 and 1996 China has adopted new sets of rules. By virtue of these rules she has brought its regulations in the line of UNCLOS provisions utmost, while protecting the existing regulations related to the Qiongzhou Strait. In this short essay, the legal regime of the Qiongzhou strait will be dealt with under the rules of international law of the sea.

Qiongzhou Strait, Internal Waters, Straits Used for International Navigation, National/Internal Straits, Historic Waters, Transit Passage.

Deniz ulaşımının kilit noktalarını teşkil eden boğazlar, farklı deniz alanlarını birbirine bağladığı için her devirde önemli birer coğrafî unsur olarak görülmüştür. 20. yüzyılın ortalarına kadar karasuları için genelde benimsenen üç deniz millik genişlik çerçevesinde boğazların büyük bölümünde açık deniz koridorları mevcudiyetini korumuş ve geçiş böylelikle bu koridorlar dâhilinde serbest olmuştur. Buna karşılık, özellikle bağımsızlığını yeni kazanan devletler başta olmak üzere, II. Dünya Savaşı sonrasında karasuları genişliğinin arttırılması eğilimi doğmuştur. Bu eğilim sonucunda da, ortasından açık deniz koridoru geçen birçok boğaz alanında bu koridorlar boğazın kıyıdaşı devletin veya devletlerin karasuları dâhilinde kalmışlardır. Bir yandan boğazların kontrolü kıyı devletleri için hayatî önem arz ederken, diğer yanda bu coğrafî oluşumlardan başta denizci güçler olmak üzere tüm dünya uluslarının serbest geçiş haklarının korunması ise vazgeçilmez bir gerek olarak ortaya çıkmış ve 1982 tarihli Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesinde çatışan bu iki çıkarın bir potada eritilmesiyle elde edilen yeni bir geçiş rejimi, transit geçiş rejimi boğazlardan geçiş için temel rejim olarak kabûl edilmiştir. Bu rejim haricinde, şüphesiz bazı geçiş rejimleri de öngörülmüştür. Ama, bunlar, nitelikleri gereği, istisnaî olarak addedilecek geçiş rejimleridir.

Bu çerçevede, günümüzün önemli güçlerinden biri hâline gelen Çin Halk Cumhuriyeti için oldukça önem teşkil eden¹ Qiongzhou Boğazının hukukî rejimi, özellikle Çin’in kabûl ettiği düzenlemeler çerçevesinde ele alınarak değerlendirilmelidir.² Bu çerçevede, önce kısaca Qiongzhou Boğazının coğrafî özellikleri ortaya konulmaya çalışılacak, daha sonra boğazlara ilişkin uluslararası deniz hukukundaki düzenlemelere yer verilerek, müteakiben Çin Halk Cumhuriyeti bağlamında boğazlar özet biçimde ele alınarak, en sonunda adı geçen boğaza ilişkin düzenlemeler değerlendirilmek suretiyle ilgili bu boğazın uluslararası rejimi aydınlatılmaya çalışılacaktır.

Çin Halk Cumhuriyeti’nin Hainan Adası ile anakarası (Leizhou Yarımadası) arasında konumlanan Qiongzhou Boğazı Tonkin Körfezi ile Güney Çin Denizini birbirine bağlamaktadır. Toplam uzunluğu 40 mil olan boğazın³ genişliği 9.8 mil ilâ 19 mil arasında farklılaşmakta⁴ ve derinliği ise 17 ilâ 40 kulaç arasında değişmektedir.⁵ Uluslararası trafikte sıklıkla kullanıldığı bildirilen⁶ boğaz, Hainan Boğazı veya Chiungchow⁷ adlarıyla da bilinmektedir. Hainan Adasından anakaraya daha rahat ulaşımın sağlanabilmesi için Qiongzhou Boğazı üzerinde köprü inşa edilmesi de gündemdedir.⁸