Türk İdare Hukukunda Sınavlar: Genel Bir Bakış
Exams in Turkish Administrative Law:A General Outlook
Ural AKÜZÜM
Bireylerin eğitim ve iş hayatının neredeyse tümünü kaplayan sınavlar, gerek öğrenim, gerekse çalışma yaşamının temel unsurlarından birisini oluşturmaktadır. Bu sınavların büyük bir çoğunluğu idare bünyesinde bulunan eğitim-öğretim kurumları ile kamu kuruluşları tarafından gerçekleştirilmektedir. Bu nedenle sınav konusu, idare hukuku açısından incelenmeye değer önemli bir konudur. Bu çalışmada da sınav olgusuna idare hukuku çerçevesinden yaklaşılacaktır. Çalışma üç kısımdan oluşmaktadır. İlk kısımda sınav kavramı tanımlanacak ve konu ve amaç unsurlarına göre bir sınıflandırma önerisi sunulacaktır. İkinci kısımda ise Türk idari yapısı bünyesinde sınavları gerçekleştirme yetkisine sahip olan kurum ve kuruluşlara göre bir ayrım yapılacaktır. Son olarak üçüncü kısımda idari bir işlem olduğu tartışmasız olan sınavların yargısal denetimi konusu, Danıştay kararları da dikkate alınarak, ele alınacaktır.
Sınav, Not Tespit Davası, ÖSYM, Yükseköğretim Kurulu, Danıştay.
Exams, which cover almost totality of the education and work life of the individuals, constitute one of the main elements of both education and work life. A great majority of the exams are performed by the educational and public institutions, which are the parts of the system of administration. For this reason, the concept of “exam” merits to be studied in terms of administrative law. This essay aims such a study, which comprises three sections. In the first section, there will be a definition of the concept of exam, and a classification proposal according to subject and purpose elements. In the second section, a distinction will be made according to the institutions and organizations, within the framework of Turkish administrative structure, that have the authority to perform exams. Finally, by taking into account the decisions of the Council of State. Third section is devoted to the judicial review of exams, which are undeniably administrative acts.
Exam, Cases against school grades, ÖSYM (Measuring, Selection and Placement Center), Higher Education Council, Council of State.
İnsan yaşamının neredeyse her aşamasında karşılaştığı sınavlar, gerek öğrenim, gerekse çalışma yaşamının vazgeçilmez unsurlarından birisini teşkil etmiştir. Sınavlar bireylerin ilkokul sıralarından yükseköğretime, oradan da kamu kurumları başta olmak üzere işe alım ve yükselmeleri aşamalarında bir çeşit geçiş noktasını oluşturmaktadır. Birçok sınavın idari yapı içinde yer alan eğitim kurumları ve kamu kuruluşları tarafından gerçekleştirildiği düşünüldüğünde, bu konunun idare hukuku çerçevesinde ele alınmasının gerekli olduğu sonucuna kolaylıkla ulaşmak mümkündür. Buna ek olarak, sınavların bireylerin gerek eğitim gerekse iş yaşamları için belirleyici olduğu da dikkate alınırsa, sınav konusunun idare hukukundaki yeri ve özellikle sınav sonuçlarının idari yargı tarafından denetlenmesinin gerekli olduğu kuşku götürmez bir hal alacaktır.
Konuya ilişkin ayrıntıya girmeden önce sınav kavramına dair kısa bir açıklama yapmak gerekebilir. Türk Dil Kurumu sözlüğü tarafından sınav şu ifadelerle tanımlanmaktadır: “1. Öğrencilerin veya bir işe girmek isteyenlerin bilgi derecesini anlamak için yapılan yoklama, imtihan, test. 2. Sınıf geçme, bir okulu bitirme, bir üst okula yazılma durumunda bulunan öğrencilerin ya da bir işe girmek isteyenlerin anıklık, yetenek, bilgi ve beceri derecesini anlamak için yapılan yoklama.”1 Türkiye Bilimler Akademisi sözlüğü ise sınavı eğitim bilimi ve yönetim bilimi olmak üzere ikiye ayırarak incelemiştir. Eğitim bilimi bağlamında sınav, “sınıf geçme, bir okulu bitirme, bir üst okula yazılma durumunda bulunan öğrencilerin ya da bir işe girmek isteyenlerin zekâ, yetenek, bilgi ve beceri düzeyini anlamak için yapılan yoklama” şeklinde tanımlanırken, yönetim bilimi açısından ise “başarı gibi sınır yeterlikleri belirleyip bireyler hakkında değişik kararlar vermek amacıyla düzenlenmiş bir ortamda gerçekleştirilen bir ya da birden çok testin kullanılabildiği ölçme süreci ve işlemi” olarak tanımlanmaktadır.2 6114 sayılı Ölçme, Seçme ve Yerleştirme Merkezi Başkanlığının Teşkilatı ve Görevleri Hakkında Kanun3a göre ise sınav, “belirlenen usul ve esaslara göre adaylara yazılı veya sözlü olarak soru sorma ve verilen cevaplar ile yaptırılan uygulamaları kayıt altına alma işlemleri”dir. (md.2, ğ bendi)
Bu tanımlamalardan anlaşılabildiği kadarıyla, sınavların öğrencilerin aldığı eğitim sonucunda ulaştığı bilgi düzeyinin ölçülmesi yanında belirli kurumlara girmek isteyen adayların yeterliliklerinin belirlenmesi gibi iki temel amaç çerçevesinde gerçekleştiği söylenebilir. Bu çalışmanın devamında ilk olarak, sınavlar bu kavramsal çerçeveye göre, konu ve amaçlarına göre ikili bir ayrıma göre incelenecektir. İkinci bölümde de Türk idari yapısı bünyesinde sınavları gerçekleştirme yetkisine sahip olan kurum ve kuruluşlara göre inceleme yapılacaktır. Son olarak, idari bir işlem olduğu tartışmasız olan sınavların yargısal denetimi konusu ele alınacaktır.
