Arama yapmak için lütfen yukarıdaki kutulardan birine aramak istediğiniz terimi girin.

Türk Parlamento Tarihinde Çift Meclisli Yasama Sistemi Bakımından “Meclis-i Ayan”

The Chamber of Notables (Meclis-i Ayan) in the Turkish Parliamentary History From a Bicameral Legislative System Perspective

Yücel ÖZDEMİR

Parlamento tarihimizde yasama organlarının işleyişi Meclis-i Ayan ve Cumhuriyet Senatosu dönemlerinde iki yapılı bir sistem şeklinde olmuştur. Devletin diğer kurumlarında olduğu gibi yasama organında da işleyiş siyasal yapıdan bağımsız kalmamıştır.İlk Anayasamız olan Kanun-i Esasi, aynı zamanda ilk parlamentomuzu da düzenlemiştir. Meclis-i Umumi adı verilen bu parlamentomuz Meclis-i Mebusan ve Meclis-i Ayan denilen iki kanattan oluşmuştur.Meclis-i Ayan, günümüzden farklı bir yasama işleyişi içinde ikinci bir meclis olarak önemli fonksiyonlar üstlenmiştir. Meclis-i Ayanın tecrübeleri, aynı zamanda döneminin siyasal ortamına ve demokratik yapısına da ışık tutmaktadır.

Çift Meclis Sistemi, Kanun-i Esasi, Meclis-i Mebusan, Meclis-i Ayan, Cumhuriyet Senatosu.

In our parliamentary history the operation of legislative organ was bicameral during the periods of “Meclis-i Ayan” (Chamber of Notables) and “Cumhuriyet Senatosu” (Republic Senate). Similarly to others public institution, the legislative procedure could not be independent from the political structure.Our first Constitution “Kanun-i Esasi” (Constitutional Law), also created our first parliament. This parliament named “Meclis-i Umumi” (the General Assembly) was composed of two chambers namely Meclis-i Mebusan (Chamber of Deputies) and “Meclis-i Ayan” (Chamber of Notables).Meslis-i Ayan, operating in a manner different from nowadays, undertook important tasks as a secondary parliament. The experiences of Meclis-i Ayan, bring also light to the political situation and the democratic structure of this era.

Bicameral System, Kanun-i Esasi, Meclis-i Mebusan, Meclis-i Ayan, Cumhuriyet Senatosu.

Giriş

Çift meclis sistemi, parlamento tarihinde, kimi zaman siyasetin kimi zaman da demokratik gelişmelerin etkisiyle hukuk düzenlerinde yerini almıştır. Esasen yasama organında çift meclislilik, tek meclisliliğe göre daha eskidir. Nitekim parlamenter sistemin referans noktası olan İngiltere’de parlamento, iki kanatlı bir yapıyla, demokrasi tarihini şekillendirmiştir. Bu kanatlardan birini Lordlar Kamarası diğerini Avam Kamarası oluşturmaktadır. Çift meclisli sisteminin çıkış noktasında, aristokratik düzenin etkileri hukuk düzenine de yansımıştır. İngiltere parlamentosunda olduğu gibi halkın temsil edildiği halk ya da millet meclislerinin karşısında elitlerin oluşturduğu bir aristokrat meclisi yer almıştır. Bu bir anlamda demokratik açıdan toplumun kendisiyle toplumun ileri gelenlerinin arasında menfaat mekanizması kurmak demektir.

İnsan hakları alanında gelişmelerin kaydedilmesi ve demokrasi bakımından toplumların belli bir bilince erişmesinden sonra halkın kendisiyle aristokratları arasındaki ayrılıklar minimize edilerek menfaatler dengesi sağlandı. Bu şekilde yasama alanında çift meclis sisteminin fonksiyonu da değişti. Artık iki kanatlı parlamentoda çift meclis sistemi, monarkla ya da aristokratlarla halk arasında denge kurmak yerine demokrasiyi daha da güçlendirmek gibi bir amaç buldu. Böylece halkın hukukuna karşı ayrıcalıklı kesimin hukukunu temsil eden ayrı bir yasama kanadı olması fikri terk edildi ve bu kanadın toplumun genelinin hukukunu korumaya yönelik demokratik denge ve denetim görevini üstlenmesi gerektiği fikri kabul gördü. Nitekim bugün İngiltere’de de halk meclisinin karşısındaki ikinci meclis tarihsel nedenlerden dolayı Lordlar Kamarası adıyla varlığını sürdürmektedir ama yetkileri sembolik düzeye indirilmiştir. Asıl güç Avam Kamarasındadır. Bunun yanında Lordlar Kamarası üyeleri, toplumun önde gelen donanımlı insanlarından oluştuğu için bazen Avam Kamarasının kararlarına karşı öne sürdüğü eleştirilerle toplumda kamuoyu oluşmasını ve yasaların toplum nezdinde tartışılmasını sağlayarak İngiltere demokrasisine önemli bir katkı sunmaktadır.

Çift meclis sisteminin geçirdiği tarihsel gelişmeler ışığında hem monark ya da aristokratların temsil edildiği ikinci meclis hem de demokratik kaygılarla kurulan ikinci meclis örnekleri parlamento tarihimizde tecrübe edilmiştir. Bunlardan ilki Osmanlı son dönemindeki Meclis-i Umumi çatısı altında Meclis-i Mebusanın yanında yasama faaliyetlerine katılmak üzere kurulan Meclis-i Ayan; ikincisi ise Cumhuriyet döneminde Türkiye Büyük Millet Meclisi çatısı altında asıl Meclis olan Millet Meclisi yanında yasama faaliyetlerine katılmak üzere kurulan Cumhuriyet Senatosudur.