Roma Hukuku’nda İş Sözleşmesi Kapsamındaki İş İlişkileri ve Modern Hukuka Yansımaları

Labor Relations in the Scope of Labor Contract in Roman Law and Their Reflections to the Modern Law

Hande Gül KÜÇÜKKAYA

Roma İmparatorluğunun ilk dönemlerinde toplumun iş karşılığında ücret alınmasına ilişkin olumsuz tutumu ve iş sözleşmesi kapsamına giren işlerin şahıs sayılmayan kölelere gördürülmesi iş sözleşmelerinin ve iş hukukunun gelişimini engellemiştir. Kaynaklarda, işi konu edinen ilk hukuki ilişkilerin kölelerin kiralanması biçiminde ortaya çıktığı görülmektedir. Köleler res mancipi mal sayıldığı için kölelerin kiralanması kira akdi, locati conductio rei, ile gerçekleşiyordu. İş sözleşmesi, locatio conductio operarum, erken Roma dönemindeki kira ilişkisinin geliştirilmiş halidir ve bu sözleşmeler rızai sözleşmelerdendir. İş sözleşmeleri toplumun yapısının değişmesi ile daha çok uygulanır hale gelmiştir.

Roma hukukunda iş değil, işi kimin sunduğu ve hangi tür işler yaptığı sözleşme türünün tespitinde belirleyici olmuştur. Örneğin bir kölenin iş sözleşmesinin tarafı olması söz konusu olamazdı. Çağdaş İş hukuku, iş sözleşmesinin işçinin kendi şahsı ile yakından ilgili ve işçinin kişiliğine bağlı bir sözleşme olduğunu kabul etmektedir. Bu durumun Roma hukukunun güncel İş hukukuna bir yansıması olduğu düşünülebilir.

Locatio Conductio Operarum, Roma Hukuku, İş Hukuku, İş Sözleşmesi.

The negative attitude of early ages of Roman Empire’s public towards charging someone in return of a work and the works which are in the scope of the labor contracts provided by slaves, who are not counted as persona, restrained the development of labor contracts and labor law. In the sources, it is stated that the first legal affairs concerning labor emerged in the form of renting slaves. Due to the fact that the slaves are taken into account as res mancipi, renting slaves took place via rental contracts, locati conductio rei. Labor contract, locatio conductio operarum, was an enhanced version of rental relevancy in the early Roman era and such contracts are one of the consensus based contracts. Labor contracts became more applicable as the society’s structure evolved.

In Roman law, not the labor itself but provider of the labor and type of the labor determined in fixation of the type of contract. For example, a slave could not be a party to any labor contract. Modern labor law accepts that labor contract is closely associated with the employee himself/herself and bounded to the personality of the employee. Such situation could be acknowledged as the reflect of the Roman law upon contemporary labor law.

Location Conductio Operarum, Roman Law, Labor Law, Labor Contract.

Giriş

Roma İmparatorluğu tarihi boyunca iş sözleşmesinin yoğun biçimde üzerinde durulan sözleşme türlerinden biri olduğunu belirtmek pek de doğru olmaz. İş sözleşmesi Roma hukukunda önemli bir sözleşme haline gelmemiştir. Bunun bir nedeni de iş sözleşmesi çerçevesinde yapılacak işlerin köleler¹ ve azatlılar² tarafından yapılmakta olmasıydı³.

Roma İmparatorluğu’nda tarımın ekonomik hayata yön veren bir kaynak olduğu bilinmektedir. Roma toplumu özellikle ilk dönemlerinde kendi kendilerine yeten ekonomik birlikler olarak kapalı bir ekonomik sistemi oluşturmaktaydı. Aile temelli ekonomik yapıya sahip Roma İmparatorluğu’nda işgücünün temel kaynağı aile bireyleri ve kölelerdi. Aile dışı işgücü gereksinimleri kölelerle karşılanmaktaydı⁴. Aile evlatlarının veya kölelerinin artan iş gücü gereksinimlerini karşılayamadığı durumlarda özel hukuk bağlamında hak ehliyeti kısıtlı olmayan tek kişi olarak kabul edilen pater familias⁵, aile reisi, başkalarının kölelerinden yararlanıyordu. Kaynaklarda, işi konu edinen ilk hukuki ilişkilerin kölelerin kiralanması biçiminde ortaya çıkığı görülmektedir. Köleler res mancipi mal⁶ sayıldığı için kölelerin kiralanması kira akdi, locati conductio rei, ile gerçekleşiyordu.

Roma toplumunda tarımsal alan dışında kol gücüne dayalı ve ücret karşılığı çalışmanın küçümsendiği görülmektedir⁷. Kölelerin işgücü kaynağı olarak görülmesi iş kavramının toplumsal açıdan değerlendirilmesini olumsuz yönde etkiliyordu. Zorlayıcı ekonomik nedenlerle ücret karşılığı iş gören hür işçilerin toplumsal değerlendirme bakımından kölelerle bir tutulduğu gözlenmiş, hür kişilerin locatio conductio rei ile kendi kendilerini kiralama usulünün uygulandığı gözlemlenmiştir.