Mehmed Said Paşa (1838 - 1914)

Galip DOĞAN

Çocuk denilecek bir yaşda Babıâli’ye girdim, ilga edildiği gün çıkdım. Oraya devam etdiğim müddetde onaltı sadrı azamın maiyetinde bulundum. Bunlardan bir kısmile vazifeden yahud- babadan müntakil- hukuk ve ülfetden dolayı pek çok temas etdim. Kendilerini yakından tanıdım. Yazılarını yazdım. Her türlü garaz ve ivazdan azade olarak söylerin ki içlerinde Said Paşa kâ’ bında bir zat görmedim. Hatta yalnız sadrı azamlar değil görüşdüğüm vükelâ, vüzera ve ricali devlet arasında da o liyakatde bir zat görmedim.¹

İbnülemin Mahmut Kemal İnal

Ondokuzuncu yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nu yönetenler altı Padişah ve altı Paşa’dır. Bu Paşaların hiç biri profesyonel asker değildi. Hepsi de’ Kalem’den; ‘Tercüme Odası’ndan, Dışişleri’nden yetişmiş; bürokratik kademeleri hızla tırmanarak Devletin en yüksek makamına ulaşmış, üstün yetenekli kişilerdir. Büyük Reşit Paşa altı; Âli Paşa beş; Fuad ve Midhat Paşalar ikişer kez sadrazam olmuşlardır. Said Paşa ise dokuz kez sadrazam olmuştur. Yalnız Cevdet Paşa sadrazam olamamıştır. Sivil yüksek memurlara vezirlik rütbesi verilince ‘Paşa’ unvanını da alıyorlardı. Bu altı Paşa bazen Padişah’tan bile etkili idiler. İşte okurlarımıza tanıtmak istediğimiz bu paşalardan sonuncusu Said Paşa’dır. ‘İngiliz’ Said Paşa ile, ‘Eğinli’ Said Paşa’dan ayırmak için ‘Küçük’ Said Paşa diye anılır. Bu sayfalarda daha önce öbür paşaların hukuk sistemini nasıl kurup geliştirdiklerini yazmıştık. Said Paşa, gerek Adliye Bakanlığı gerek ‘Başvekilliği’ sırasında hukuk ve eğitim alanında büyük reformlar yapmıştır: Osmanlı hukuk sistemine ‘müddeiumumiliği’, (Savcılık) o getirmiştir. 1879 tarihli “Usul-ü Muhakematı Cezaiye Kanunu” onun zamanında ve onun çabalarıyla yürürlüğe girmiştir. En iyisi hukuk alanında neler yaptıklarını bizzat kendisinden öğrenelim: “…Usulü muhakematı cezaiye ve hukukiyyeye, teşkilatı mehakime dair karar nameler tanzimi, icra memurlarına mübaşirlere mukavelat muharrirlerine, rüsumu adliyeye, habs hanelere, adliye nezaretinin vezaif ve teşkilatına dair nizamnameler tanzimi, nezarette müdiriyyetler, mehakim nezdinde müddeiyi umumilikler, merkezde ve vilayetlerde adliye müfettişlikleri, mahkemelerde icra memuriyetleri teşkili, mukavele muharrirliklerinin fi’len teşkilatı, mehakimde heyeti ithamiyye tesisi, mahkemelere arzuhal kabulu mezuniyetinin verilmesi…”².