Varşova ve Montreal Sözleşmeleri Kapsamında Milletlerarası Yetkili Mahkemenin Tayininde “İşyeri” Kavramı

The Concept of “Place of Business” in Determining the International Competent Courts in the Scope of Warsaw and Montreal Conventions

Gülce GÜMÜŞLÜ TUNÇAĞIL

1929 Varşova Sözleşmesi ve 1999 Montreal Sözleşmesi, devletlerin geniş katılımının sağlandığı, taşıyıcının hukukî sorumluluğuna ilişkin yeknesak hükümlerin kabul edildiği maddî milletlerarası özel hukuk sözleşmeleridir.Varşova ve Montreal Sözleşmeleri, kendi uygulama alanlarına giren taşıyıcının hukukî sorumluluğuna ilişkin uyuşmazlıkları karara bağlayacak milletlerarası yetkili mahkemeleri belirlemişlerdir. Bu yetki kurallarından biri, taşıma sözleşmesinin yapıldığı ve taşıyıcının işyerinin bulunduğu mahkemenin yetkisine ilişkin kuraldır.Ancak her iki sözleşmede de “işyeri” kavramı tanımlanmamıştır. Üstelik Sözleşmelerin Fransızca ve İngilizce metinlerinde farklı kavramlar kullanılmıştır. Belirtilen iki durum, taraf devlet mahkemelerinin “işyeri” kavramını farklı kapsamda belirlemelerine neden olmuştur.Bu çalışmada, Varşova ve Montreal Sözleşmeleri ile Türk hukuku bakımından “işyeri” kavramının tespiti hedeflenmektedir.

Varşova Sözleşmesi, Montreal Sözleşmesi, Taşıyıcının Sorumluluğu, Milletlerarası Yetki, İşyeri.

1929 Warsaw Convention and 1999 Montreal Convention are substantial private international law rules provided broad participation and adopted the uniform rules for the carrier’s liability.These Conventions have determined the courts having international jurisdiction for the disputes emerging from the scope of the Conventions. According to Warsaw Convention and Montreal Convention, one of the jurisdiction rules is the court having jurisdiction where the carrier has a place of business by which the contract has been made. The term of “place of business” has not been defined in Warsaw and Montreal Conventions. Moreover, different expressions for describing “the place of business” are used in the French document and English document. Namely, in the French document, “établissement” and in UK English translation document, “establishment” are preferred, whereas in the USA English translation document, “place of business” is preferred to explain this connection point.In this study, we aim to analyze the term of “place of business” in the aspect of Warsaw and Montreal Conventions and Turkish law.

Warsaw Convention, Montreal Convention, Carrier’s Liability, International Jurisdiction, Place of Business, Establishment.

GİRİŞ

Uluslararası hava yoluyla taşımacılık sebebiyle doğan hukukî uyuşmazlıklar, taşımacılığın uluslararası niteliği nedeniyle birden fazla devletin yargı alanını ilgilendirebilmektedir. Örneğin İstanbul’dan Amsterdam’a ifa edilen bir taşımacılık, taşımacılığın kalkma ve varma yeri dışında, hava sahasından geçilen ülkeleri de somut uyuşmazlığın tarafı hâline getirebilmektedir. Bu kapsamda, uluslararası taşımacılık sebebiyle doğan hukukî uyuşmazlıkların ortadan kaldırılmasında başvurulacak yetkili mahkemelerin belirli ve öngörülebilir olması gerekmektedir.

Uluslararası hava yoluyla ifa edilen taşımacılıktan doğan taşıyıcının hukukî sorumluluğuna ilişkin iki temel sözleşme mevcuttur. İlki, 12 Ekim 1929 tarihli kısaca Varşova Sözleşmesi olarak anılan “Hava Yoluyla Uluslararası Taşımalarına İlişkin Belirli Kuralların Birleştirilmesine Dair Sözleşme”¹ ve ikincisi, Montreal Sözleşmesi olarak anılan 28 Mayıs 1999 tarihli Hava Yoluyla Uluslararası Taşımacılığa İlişkin Belirli Kuralların Birleştirilmesine Dair Sözleşmedir². 1929 Varşova Sözleşmesinin ve 1999 Montreal Sözleşmesinin 1. maddelerine göre, Sözleşmeler, hava aracı ile ücret karşılığında yapılan uluslararası yolcu, bagaj ve eşya taşımacılığına uygulanmaktadır. Sözleşmelerin uygulama alanına giren uluslararası taşımacılıktan doğan taşıyıcının sorumluluğuna ilişkin uyuşmazlıkların ortadan kaldırılmasında başvurulacak yetkili mahkemeler, 1929 Varşova Sözleşmesinin 28. maddesinde ve 1999 Montreal Sözleşmesinin 33. maddesinde açıkça belirlenmiştir. Bu yetkili makamlardan biri, taşıma sözleşmesinin yapıldığı ve taşıyıcının işyerinin bulunduğu yer mahkemesidir. Ancak Sözleşmelerin metinlerinde “işyeri” kavramı tanımlanmamıştır. Ayrıca Sözleşmelerin İngilizce ve Fransızca metinlerinde farklı kavramlar kullanılmıştır. Bunlardan dolayı taraf devletler kendilerine özgü ayrı uygulamalar geliştirmişlerdir. Böylesi bir durum da, Sözleşmelerin yeknesak uygulanmasına, öngörülebilirliğe ve davacı ile davalının çıkarlarının korunmasına zarar verebilir niteliktedir.

Sözleşmeler kapsamında “işyeri” kavramının Türk mahkemeleri tarafından nasıl yorumlandığına dair henüz mahkeme kararına rastlanmamakla birlikte bundan sonra karşılaşılmayacağı anlamına gelmez. Örneğin günümüzde sayıları giderek artan uluslararası nitelikte taşımacılık faaliyetinde bulunan Türk hava yolu şirketlerinin veya yabancı hava yolu şirketlerinin Türkiye’de bulunan işyerleri aracılığıyla taşıma sözleşmesi yapmaları, taşıyıcının sorumluluğuna ilişkin ihtilâfların Türk mahkemeleri önüne gelmesini muhtemel kılacaktır.