1982 Anayasasında Hükümet Sisteminin Niteliği ve Başkanlık Hükümeti Sistemine Geçilmesine Yönelik Tartışmalar Çerçevesinde Bir Değerlendirme

Forms of Government According to the 1982 Turkish Constitution and an Evaluation of the Debate Over the Introduction of Presidential System in Turkey

Mesut AYDIN

Ülkemizde 31.05.2007 tarih ve 5678 sayılı Kanunla Anayasanın 102. maddesinde yapılan değişiklikle, Cumhurbaşkanının doğrudan halk tarafından seçilmesi esası kabul edilmiştir. Bu durum, mevcut hükümet sisteminde bir değişikliğin olup olmadığı tartışmalarına yol açmıştır. 1982 Anayasasının ilk şeklinde parlamenter hükümet sistemi benimsenmiş ve yetkileri artırılmış bir Cumhurbaşkanlığı makamı öngörülmüştü. 2007 yılında, 5678 sayılı Kanunla Anayasada (m.102) yapılan değişiklikle Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi esası benimsenmiştir. 2014 yılında ise, ilk kez doğrudan halk tarafından Cumhurbaşkanı seçilmiştir. Böylece, Meclisin güvenine dayanan Bakanlar Kurulu karşısında halkın doğrudan seçtiği güçlü bir Cumhurbaşkanlığı makamı ortaya çıkmıştır. Bu durum, zorunlu olarak hükümet sisteminde bir değişikliğin olup olmadığını akla getirmektedir. Bu çalışmada, 1982 Anayasasında benimsenen hükümet sisteminin niteliği açıklanmaktadır. Hükümet sisteminin niteliği halkın doğrudan Cumhurbaşkanını seçmesine yönelik Anayasa değişikliğinin tarihi dikkate alınarak 2007 yılından önceki ve 2007 yılından sonraki dönem şeklinde incelenmektedir. Ayrıca, Meclis çoğunluğuna sahip Adalet ve Kalkınma Partisinin Türkiye’de “başkanlık hükümeti sistemi”ne geçilmesi önerisi bağlamında başkanlık hükümet sistemi ile ilgili tartışmalara da yer verilmektedir.

Hükümet Sistemleri, Parlamenter Hükümet Sistemi, Başkanlık Hükümeti Sistemi, Yarı-Başkanlık Hükümeti Sistemi.

The election of the president by public vote is introduced in Turkey with the amendment to the 1982 constitution made by the law 5678 dated May 31, 2007. Since then, whether this amendment has changed the form of government in Turkey has been the subject of a constant debate. The 1982 constitution, in its original form, adopted the parliamentary form of government but at the same time expanded the presidential power. In 2014 the president was elected by public vote for the first time. As a result, what has been emerged is a Council of Ministers which rely on parliamentary majority and a powerful president who is elected by popular vote. This necessarily brings to mind whether a change in the form of government has taken place. This study analysis the form of government that was enacted by the 1982 constitution. Given that the amendment to the constitution was made in 2007, the kind of government in Turkey is analyzed in two distinctive periods, namely before 2007 and after 2007. In addition, this article deals with the debate about the presidential system in Turkey as the ruling Justice and Development Party has proposed the introduction of the presidential system.

Forms of Government, Parliamentary Form of Government, Presidential System, Semi-Presidential System.

GİRİŞ

Günümüzde devletlerin hükümet sitemleri birbirlerinden farklıdır. Her devletin hükümet sistemi kendine özgü olup toplumun isteklerine göre şekillenir. Hükümet sistemlerinin şekillenmesinde birçok neden bulunmaktadır. Tarihsel, sosyolojik, siyasal vb. nedenler burada sayılabilir. Öte yandan, hükümet sisteminin mahiyeti açısından soruna yaklaşıldığında (cumhurbaşkanı, bakanlar kurulu ve parlamento ilişkileri) bunun salt hukuksal düzenlemelere bağlı bir sorun değil, siyasal faktörlerin daha fazla etkili olduğu bir alan olduğunu belirtmek gerekir¹.

Yazılı bir anayasaya sahip devletlerde hükümet sisteminin niteliği anayasaya konulan hükümler ile ortaya konulur. Bu nedenle, hükümet sisteminin niteliğinin belirlenmesinde anayasa son derece önemlidir. Ayrıca, hükümet sisteminin niteliğine ilişkin tartışmalarda anayasada yer verilen hükümlere başvurulması, yasama ve yürütme organları arasındaki karşılıklı ilişkilere teorik bir çerçevenin çizilmesini sağlar. Bu bağlamda, yazılı anayasalarda konu itibariyle devletin temel kuvvetlerinin kuruluşu, işleyişi ve kuvvetlerin karşılıklı ilişkileri yer alır. Yazılı anayasalarda bu husus olmazsa olmaz bir şarttır. Bu nedenle, anayasalarda yer alan kuralların incelenmesi bir ülkede uygulanan hükümet sisteminin niteliğini belirlemede önemli bir rol oynar.

Devletin temel kuvvetlerinden yasama ve yürütmenin karşılıklı ilişkisi siyasi rejimin niteliğini belirler². Temel kuvvetlerden yargının diğer iki kuvvetle ilişkisi burada önemli bir etki doğurmaz. Başka bir deyişle, hükümet şekli ne olursa olsun bütün çağdaş rejimlerde yargı bağımsızlığı korunduğundan yargının burada dışarıda bırakılması gerekir³. Bu durumda, yasama ve yürütme kuvvetlerinin aynı kuvvette (yasama ya da yürütme) birleştiği hükümet sistemleri (meclis hükümeti ve diktatörlük) olabileceği gibi, yasama ve yürütme kuvvetlerinin sert ya da yumuşak bir şekilde karşılıklı ayrıldığı hükümet sistemleri (başkanlık, parlamenter ve yarı-başkanlık/yarı parlamenter) de söz konusu olabilir⁴.