Türk Hukukunda Meclis Araştırması

Parliamentary Investigation in Turkish Law

Ferhat USLU

Yasama organları denetimlerini soru, gensoru, meclis araştırması, meclis soruşturması ve genel görüşme yoluyla gerçekleştirmektedirler. Meclis soruşturmasından farklı olarak, meclis araştırması, belli bir konuda bilgi edinilmek için yapılan incelemeden ibarettir. Diğer denetim yollarından farklı olarak meclis araştırması, hükümetin yürüttüğü siyaset ve yaptığı faaliyetleri denetlemek amacıyla kullanılan bir denetim yolu olup, yapılan faaliyetlerin aksayan yönlerinin bulunup bulunmadığını, kanuni bir düzenlemeye ihtiyaç duyulup duyulmadığını belirlemeyi amaçlamaktadır. Meclis araştırması bilgi edinmek amacıyla sınırlı tutulduğundan, bu amacın dışında kalan nitelikteki faaliyetlerde bulunması kurumun niteliğiyle bağdaşmamaktadır.

Yasama Organı, Türkiye Büyük Millet Meclisi, Meclis Araştırması, Denetleme, Denetleme Araçları.

Legislative organs carry out heir supervisions through questions, interpallations, parlimentery inquiries, parlimentery investigations and general meetings. Unlike parlimentiery investigations, parlimentiary iquiry is merely a review which is done to obtain information on a particular topic. Furthermore, dissimilar to other means of supervison, parlimentary iquiry is used in controllings. The policiy and actions carried out by the goverment. Through this process it is aimed to determine whether there are any defects in goverment actions or if there is a need for legislative devices. Since the purpose of parlement inquiry is limited to obtaining information an a particular topic, it is uncompatible with its nature to carry out actions outside the scope the its purpose.

Legislative Organ, The Grand National Assembly of Turkey Parlimentery Investigation, Inspection, Inspection Tools.

GİRİŞ

Genel olarak yasama organlarının, kanun yapma, hükûmeti denetleme ve bütçeyi kabul etme olmak üzere üç temel işlevinden söz edilebilir. Bunlardan hükûmeti denetleme işlevi, yasama organı ile yürütme organı arasındaki ilişkilerin düzenlenme biçimine göre farklılık arz edebilir. Kuvvetler ayrılığı ya da kuvvetler birliği sistemlerinin benimsenmiş olmasının sonucu olan hükûmet sistemleri, yasama ve yürütme organlarının ilişkilerini belirleyen temel unsur olarak kabul edilmektedir. Tercih edilen hükûmet sistemi, anılan ilişkinin kapsamı, yoğunluğu ve sınırları konusunda belirleyicidir. Sözgelimi, başkanlık hükûmeti sisteminde yasama ve yürütme organları kesin ve keskin sınırlar ile birbirlerinden ayrılırken; meclis hükûmeti sistemi anılan iki organın büyük ölçüde özdeşliğine dayandığı ya da yasama organının yürütme karşısında ön plana çıktığı bir sistemi ifade eder.

Kuvvetlerin işbirliğine ya da yumuşak ayrılığına dayanan parlamenter hükûmet sistemi ise, yasama ve yürütme organları arasında karşılıklı etkileşim araçları öngörerek bir tür denge-denetim ilişkisi kurmayı amaçlamıştır. Yürütme organını oluşturan devlet başkanı ve hükûmet ikilisi işbirliği yaparak, belirli şartlarla yasama organı seçimlerinin yenilenmesine karar verebilmekte; buna karşılık yasama organı ise kendine verilmiş araçlar (güven oylaması, gensoru, meclis soruşturması, soru ve genel görüşme) ile hükûmeti denetleyebilmekte ya da düşürebilmektedir. Yasama organının yürütmeyi denetleme yetkisinin temelinde, parlamenter hükûmet sisteminde bulunan, yürütmenin bir kanadını oluşturan başbakan ve bakanlar kurulu üyelerinin yasama organına karşı siyasi sorumluluğu bulunmaktadır.

Kuşkusuz yasama organı anayasa ve içtüzüklerde düzenlenen denetim ve bilgi edinme araçlarını, sadece hükûmeti denetleme amacıyla kullanmayacaktır. Yasama organı, yasama görevini sağlıklı yapabilmek için duyduğu bilgi edinme ihtiyacı, hükûmetin yürüttüğü siyaset ve yaptığı faaliyetleri denetlemek amacıyla denetim olanaklarını kullanabilir. İşte meclis araştırması, yasama organının, kanun yapma, yürütme organını ya da bakanlar kurulunu denetleme ve yargısal niteliktekileri de kapsayacak şekilde belirli bir konuda bilgi edinmek için kendi üyelerinden oluşan bir komisyon aracılığıyla yaptığı incelemeyi ifade etmektedir.