Taşınmaza Bağlı İrtifak Haklarının Sona Ermesi
Extinguisment of Easements Relating to Immovable Property
Mehmet ÜNAL
Medenî Kanun’da taşınmaza bağlı irtifak haklarının sona ermesi ayrıntılı ve sistematik bir düzenlemeye tabi tutulmamıştır. Aksine, konu ile ilgili münferit düzenlemeler bulunmaktadır. Ancak, taşınmaza bağlı irtifak haklarını sona erdiren sebepler bu düzenlemelerde yer alanlardan ibaret değildir. Bunların neler olduğu işbu makalede açıklığa kavuşturulmuştur.
Öte yandan taşınmaza bağlı irtifak haklarının sona ermesi konusunda taşınmaz mülkiyetinin ilgili hükümlerine de atıfta bulunulmamıştır. Böylece kifayetsiz bir düzenleme ortaya çıkmıştır. Bu kifayetsiz düzenleme sonucu kanunda bazı boşluklar oluşmuştur. Oluşan bu boşluklar doktrin tarafından doldurulmaya çalışılmıştır. Bu boşlukları doldurmaya çalışan doktrinel görüşlere de sıkça yer verilmiş ve gerekli açıklamalar yapılmıştır.
Taşınmaza Bağlı İrtifakların Sona Ermesi, Taşınmaza Bağlı İrtifakların Tescil ile Sona Ermesi, Taşınmaza Bağlı İrtifakların Tescil Öncesi Sona Ermesi, Açıktan Geçen İrtifakların Sona Ermesi, İdari İrtifakların Sona Ermesi.
In Turkish Civil Code, the extinguishment of easements relating to immovable property is not subject to any detailed and systematic provisions. On the contrary, individual provisions exist regarding the issue. However, the means of extinguishment of easements relating to immovable property are not limited to the ones set out in these provisions. This article clarifies other means of extinguishment.
On the other hand, relevant regulations of land ownership are also not referred to in connection with the extinguishment of easements relating to immovable property. Thus, the codification has resulted in insufficiency. As a result of this insufficient codification, certain gaps in law have emerged. These gaps were tried to be filled by doctrine. The doctrinal interpretations intending to fill these gaps are also discussed abundantly and the essential explanations are made in this article.
Extinguishment of Easements Relating to Immovable Property, Extinguishment of Easements by Registration, Extinguishment of Easements Pre-Registration, Extinguishment of Utility Easements, Extinguishment of Administrative Easements.
I. GENEL OLARAK
Medenî Kanun’da “taşınmaza bağlı irtifak hakları”nın1 sona ermesi, kurulmalarıyla birlikte aynı “ayırım” içinde düzenlenmiştir (TMK m.783-785). Ayrıntılı ve sistematik olmayan2 bu düzenlemede bir kısım sona erme sebeplerine yer verilmiştir. Bunlar arasında terkin, yararlanan ve/veya yüklü taşınmazın yok olması (TMK m.783), mahkeme kararı (TMK m.785) gibi sona erme sebepleri bulunmaktadır. Bu sebepleri öngören madde metinleri, konusu taşınmaz olan diğer aynî hakların sona erme sebeplerini düzenleyen hükümlerle (TMK m.717, 796, 843, 858) benzerlik arz etmektedir3. Ancak taşınmaza bağlı irtifak haklarını sona erdiren sebepler bu düzenlemelerde yer alanlardan ibaret değildir. Ayrıca irtifak hakkının sahibine sağladığı yararın hiç kalmaması veya sebep olduğu yüke oranla çok azalması (TMK m.785), yararlanan ve yüklü taşınmazın aynı kimsenin mülkiyetinde toplanması (TMK m.784), yararlanan ve yüklü taşınmazlardan birinin veya ikisinin birlikte bölünmesi (TMK m.792, 793) gibi taşınmaza bağlı irtifak haklarına özgü sona erme sebepleri de bulunmaktadır.
Öte yandan taşınmaza bağlı irtifak haklarının kurulmasında izlenen yöntemin (TMK m.780/II) aksine, burada taşınmaz mülkiyetinin sona ermesini düzenleyen hükümlere de bir atıfta bulunulmamıştır. İzlenen bu düzenleme yöntemi sonucu taşınmaza bağlı irtifak haklarının sona ermeleri konusunda kifayetsiz (yetersiz) bir durum hasıl olmuştur. Bu kifayetsiz durumu ortadan kaldırmak için doktrinde, taşınmazlara ilişkin genel sona erme sebepleri dikkate alınarak bu tür irtifak haklarının sona ermesi konusunda bazı ayırımlara gidilmiştir.
Bir ayırıma göre taşınmaza bağlı irtifak haklarını sona erdiren sebepler öz (iç=dâhili) ve yabancı (dış=haricî) sebepler olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Öz (iç=dâhili) sona erme sebeplerinden (les causes intrinsèques d’extinction) maksat taşınmaza bağlı irtifak hakkının niteliğinden (doğasından), içeriğinden veya sahibinin iradesinden kaynaklanan ve irtifak hakkını maddî hukuk yönünden sona erdiren sebeplerdir4. İrtifak hakkı süresinin dolması, yararlanan veya yüklü taşınmazlardan birinin veya her ikisinin birlikte yok olması veya hak sahibinin terk etmesi (feragât etmesi) gibi sebeplerle sona ermesinde durum böyledir. Böyle durumlarda irtifak hakkına ilişkin tapu kütüğündeki tescil, henüz terkin edilmediği halde, irtifak hakkı maddî hukuk yönünden kendiliğinden sona ermektedir. Buna karşılık, irtifak hakkına ilişkin tapu kütüğündeki tescil kaydı terkin edilmedikçe irtifak hakkı şeklî hukuk yönünden, yani görünürde varlığını sürdürür. Böylece maddî hukuk yönünden sona eren irtifak hakkına ilişkin tapu kütüğündeki tescil gerçek hak durumunu göstermeyen bir yolsuz tescil hâlini alır. Böyle bir yolsuz tescilin terkini yararlanan (TMK m.1014) veya yüklü taşınmaz (TMK m.1026/I) malikinin yazılı talebi üzerine yapılır. Sözkonusu talepler yapılmadığı veya yapılıp da yerine getirilmediği takdirde, yüklü taşınmaz malikinin (TMK m.1025/I) veya tapu memurunun re’sen (TMK m.1026/III) açacağı bir dava sonucu da tescilin terkinine karar verilebilir ve irtifak hakkının terkini böyle bir karar üzerine de yapılabilir. Ancak bunun için verilen hâkim kararının kesinleşmiş olması gerekir. Kesinleşen kararda hâkimin, irtifak hakkının daha önce sona erdiğini tespit etmesi ve buna göre hüküm kurması terkin işleminin yapılması için gerekli ve yeterlidir5.
