Arama yapmak için lütfen yukarıdaki kutulardan birine aramak istediğiniz terimi girin.

Aşırı Yararlanma (Gabin) Hükümlerinin Tacirler Bakımından Uygulanması (TBK m. 28)

Application of Lesion Beyond Moiety Rules on Merchants (TCO Art. 28)

Hayrettin ÇAĞLAR

Aşırı yararlanma (gabin), karşılıklı edimler arasındaki açık oransızlığın taraflardan birinin zayıf durumundan kaynaklanması ve diğer tarafın bilerek bu durumdan yararlanmak istemesi halinde söz konusu olan ve aleyhine aşırı yararlanma gerçekleşen tarafa sözleşme ile bağlı olmama ya da açık oransızlığın giderilmesini isteme hakkı veren bir hukuki müessesedir. Bu suretle hem aleyhine aşırı yararlanma söz konusu olan tarafın sömürülmesi hem de sözleşme özgürlüğünün kötüye kullanılması engellenmeye çalışılır. Aşırı yararlanmanın unsurları, her somut olayda farklı ağırlıkta ve şekilde gerçekleşebileceği gibi, tacirler arasındaki sözleşmelerde bu unsurlar daha dikkatli değerlendirilmelidir. İşte bu çalışmada aşırı yararlanmanın tacirler açısından taşıması gereken nitelikler ele alınacaktır. Tacirler arasındaki ilişkilerde aşırı yararlanmanın objektif şartı olan açık oransızlık ve sübjektif şartlarından biri olan zayıf tarafın zor durumda olması, özellikle üzerinde durulması gereken konudur. Diğer iki sübjektif unsur olan “düşüncesizlik” ve “deneyimsizlik” ise tacir açısından söz konusu olamayacağı için burada ayrıca ele alınmayacaktır.

Aşırı Yararlanma (Gabin), Tacir, Karşılıklı Edimler Arası Açık Oransızlık, Zor Durumda Kalma, Borçlunun Zor Durumundan Yararlanma.

Lesion beyond moiety is a legal procedure occurs in explicit disproportion between mutual performances and one party experiences predicament and another part knowingly exploits the situation. It enables a demand from the party which experienced detriment of lesion beyond moiety to either be non-dependent on the agreement or to remove explicit disproportion. Thus, both exploitation of the party to the detriment of lesion beyond moiety and abuse of agreement freedom tried to be prevented. Lesion beyond moiety elements can occur differently in each concrete case in different intensities and it is important to evaluate the elements of the agreement between merchants. Hereby this study investigates properties held by the merchants in terms of lesion beyond moiety. Explicit disproportion as objective condition and predicament of the weak party as subjective condition should be evaluated in terms of lesion beyond moiety between merchants. “Inconsideration” and “inexperience” as two other subjective elements will not be investigated since these elements cannot be considered between merchants.

Lesion Beyond Moiety, Merchant, Explicit Disproportion Between Mutual Performances, Predicament, Exploring Predicament of the Debtor.

GİRİŞ

Türk Borçlar Kanununda (TBK), “sözleşmenin içeriği” konusundaki düzenlemenin (m. 26) hemen devamında kesin hükümsüzlük (m. 27) ve aşırı yararlanma (gabin)1 (m. 28) konularına yer verilmiştir. Kanun koyucu böylece sözleşme özgürlüğüne bazı haklı sınırlar getirmiştir. Bu sınırlar, sözleşmenin emredici kanun hükümlerine, ahlaka, kamu düzenine, kişilik haklarına aykırı olması, sözleşmenin konu itibariyle imkânsızlığı ve tarafların edimleri arasındaki açık oransızlığa bağlı olarak ortaya çıkabilecek aşırı yararlanma hallerine ilişkindir. Bunlardan aşırı yararlanma, ayrı bir maddede (m. 28) ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Kanun koyucu, bu düzenleme ile sözleşme taraflarından birisinin zayıf tarafı teşkil ettiği hallerde, güçlü tarafın zayıf tarafı istismar edebileceği ihtimalini düşünerek, sömürülen tarafa, işlemin batıl olduğunu ileri sürme ya da işlemi iptal etme hakkı tanımak suretiyle onu koruma yolunu seçmiştir2. Gabin halinde sözleşmenin zayıf tarafının korunmaya alınması suretiyle sözleşme özgürlüğünün kötüye kullanılmasına engel olmak hedeflenmiştir3.

Aşırı yararlanma ile ilgili olarak hukuk sistemimizde, TBK’nın yukarıda zikredilen düzenlemesi dışında özel bir hüküm öngörülmemiş4 olması sebebiyle tacirler hakkında bu hükmün nasıl yorumlanması gerektiği hususunda sorunlar ortaya çıkmaktadır. Bu sebeple aşırı yararlanmanın tacirler açısından söz konusu olup olmayacağı ve hangi hallerde söz konusu olabileceği hususunda açıklamalara geçmeden önce aşırı yararlanma müessesesine kısaca değinmemiz, konunun daha iyi ve kolay anlaşılabilmesi için faydalı olacaktır.

I. AŞIRI YARARLANMA (GABİN) KAVRAMI

TBK m. 28 hükmü gereğince, “Bir sözleşmede karşılıklı edimler arasında açık bir oransızlık varsa, bu oransızlık, zarar görenin zor durumda kalmasından veya düşüncesizliğinden ya da deneyimsizliğinden yararlanılmak suretiyle gerçekleştirildiği takdirde, zarar gören, durumun özelliğine göre ya sözleşme ile bağlı olmadığını diğer tarafa bildirerek ediminin geri verilmesini ya da sözleşmeye bağlı kalarak edimler arasındaki oransızlığın giderilmesini isteyebilir.