Cezai Şartın Hukuki Niteliğini Açıklayan Görüşlerin Dönme Cezası Bakımından Değerlendirilmesi ve Dönme Cezasının Benzer Kurumlardan Farkı

Evaluation of Penal Clause on Legislative Contract Penalty and the Difference of the Contract Penalty From Similar Institutions

Elce Tutar

Hukukumuzda, sürekli olmayan sözleşme bağını, tek taraflı olarak ortadan kaldırmak kural olarak mümkün değildir. Ancak taraflar anlaşarak, her birine veya sadece bir tarafa, belli bir bedel ödemek şartıyla sözleşmeden serbestçe dönme hakkı tanıyabilirler. İşte buna “dönme cezası” denir.

Dönme cezası, cezai şartla ilgili hükümler arasında düzenlenmekle beraber, cezai şarttan farklıdır. Cezai şart, sözleşmenin borçlu tarafından ihlali halinde, alacaklının talep edeceği bir edimdir. Oysa dönme cezasının fonksiyonu ise, borçlunun ifa zamanında veya daha önce, dönme cezasını ödeyerek asıl edimi ifa yükümlülüğünden kurtulmasıdır. Bu nedenle dönme cezası, cezai şartın diğer türlerinin aksine borçlu lehine bir sözleşmedir. Buna rağmen yakın ilgisi sebebiyle cezai şarta ilişkin hükümler arasında düzenlenmiştir.

Cezai Şart, Dönme Cezası, Pey Akçesi, Pişmanlık Akçesi, Seçimlik Borç, Seçimlik Yetki, Opsiyon Hakkı, Cayma Hakkı.

As a rule, it is not possible in our jurisdiction to unilaterally abandon the continuing contractual bond. However, the parties may agree to grant the right to freely return from contract, provided that each person or only one party pays a certain price. This is called “contract penalty”.

The contract penalty is different from the penal clause, despite being regulated among provisions relating to the penal clause. The penal clause is an act which the creditor will demand in case of violation of the contract by the debtor. On the other hand, the function of the contract penalty is to get rid of the obligation to perform the actual act by paying the contract penalty before or due date of the debtor. For this reason, the contract penalty is a contract in favour of the debtor, unlike other types of penal clause. However, due to the close interest, it was regulated among penal clause.

Penal Clause, Contract Penalty, Retainer, Forfeit, Alternative Obligation, Alternative Option (Option), Right of Option (Option), Right of Withdrawal.

Giriş

Toplumsal düzen içerisinde oluşan hukuksal işlemlerin temelini, tarafların birbirlerine yöneltmiş olduğu, ulaşılmak istenen hukuksal sonuca yönelik irade açıklaması oluşturur. İrade açıklaması, bir kişinin bir hakkı veya hukuki ilişkiyi kurma, değiştirme veya ortadan kaldırma iradesini, dış dünyaya bildirmesi veya bunu doğrudan icra ederek yürürlüğe koymasıdır. Bu şekilde belirli bir hukuki sonucu doğurmaya yönelik irade beyanlarının hukuk hayatımızda vücut bulduğu en önemli zemin “sözleşmelerdir” diyebiliriz.

Yaptıkları bir sözleşmeyle yükümlülük altına giren tarafların, karşılıklı olarak yükümlülüklerini yerine getirmeleri ve taahhütlerinden sorumlu olmaları doğaldır. Bu nedenle, borçlunun yükümlülüklerini ihlal etmesi durumunda, kanunkoyucu, alacaklının menfaatlerini korumaya yönelik olarak, alacaklıya alacağının yanında onu kuvvetlendiren bazı vasıtalar da bahşetmiştir.

Kanunkoyucu, alacağı kuvvetlendirmek ve teminini sağlamak amacıyla “cezai şart” müessesesini düzenlemiştir. Cezai şart, TBK’nın 179’uncu ilâ 182’nci maddeleri arasında düzenlenmiştir. TBK’da üç tür cezai şart söz konusudur. Bunlardan ilki TBK m.179/1’de yer alan, “Bir sözleşmenin hiç veya gereği gibi ifa edilmemesi durumu için bir ceza kararlaştırılmışsa, aksi sözleşmeden anlaşılmadıkça alacaklı, ya borcun ya da cezanın ifasını isteyebilir.” şeklindeki hükümle düzenlenen seçimlik cezai şarttır. “Ceza, borcun belirlenen zaman veya yerde ifa edilmemesi durumu için kararlaştırılmışsa alacaklı, hakkından açıkça feragat etmiş veya ifayı çekincesiz olarak kabul etmiş olmadıkça, asıl borçla birlikte cezanın ifasını da isteyebilir.” şeklindeki hüküm TBK m.179/2’de düzenlenen ifaya eklenen cezai şarttır. “Borçlunun, kararlaştırılan cezayı ifa ederek sözleşmeyi, dönme veya fesih suretiyle sona erdirmeye yetkili olduğunu ispat etme hakkı saklıdır.” şeklindeki hüküm ise, TBK m.179/3’te düzenlenen dönme cezasıdır.