Adli Yardım (Müzahereti Adliye) Kurumunun İdari Yargıdaki Uygulaması

Mustafa KÖKSAL

ÖZET:

Hak arayan ya da kendini savunan kişiler, yargı mercileri önünde ekonomik güçlerinin zayıf olması sebebiyle yargılama giderlerini ödeyemeyecek durumda iseler, bu haklarını ancak adli yardım kurumu sayesinde takip edebileceklerdir. Bu bağlamda, adli yardım kurumunun savunma hakkının da bir uzantısı olduğunda şüphe bulunmamaktadır. Adli yardıma yönelik özel düzenlemeler, 1086 sayılı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununda yer almakla ve asıl olarak hukuk davalarına yönelik olmakla birlikte, İdari Yargılama Usulü Kanununun 31. maddesinin 1. fıkrasında bu Kanuna göndermede bulunularak, idari yargıda adli yardım hallerinin uygulanması gerektiği durumlarda, Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununda yer alan hükümlerin uygulanacağı belirtilmiştir. Çalışmamızda, özellikle, idari yargının kendine has uygulamaları ve uygulamanın beraberinde getirdiği tartışmalar ele alınarak, adli yardıma yönelik düzenlemelerin neler olduğu, adli yardım isteminin usulü, şartları ve kapsamı, kararın veriliş süreci, üst yargı mercilerinde adli yardım kurumunun uygulanıp uygulanmadığı, davanın sonucuna göre yargılama giderlerinin kimden tahsil edileceği sorunu gibi konulara değinilip, yeri geldiğinde Danıştay ve yerel mahkeme kararlarından da örnekler verilerek konumuz etraflıca anlatılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Adli Yardım, Yargılama Giderleri, Savunma Hakkı, İdari Yargı, Ekonomik Güç, Hak Arama.

A. Genel Olarak Adli Yardım (Adli Müzaheret)

Dava açmak ve açılan davayı takip etmek, bir davada davalı olarak savunma hakkını kullanmak, kimi harcamaları gerektirmektedir. Bu harcamalar kimi zaman, hak arayan veya kendini savunan kişinin mali gücünü aşan miktara ulaşabilir. Bu yüzden de, hakkını arayan ya da kendini savunan kişinin hakkını arayamaz ya da kendini savunamaz duruma düşmesi söz konusu olabilir. Hak arama ve savunma özgürlüğünün böyle bir duruma düşmemesi için hukuk sistemlerinde mali gücü yargılama giderlerini karşılamaya yeterli olmayanlara bu giderlerden geçici olarak bağışıklık (muafiyet) sağlayan müesseselere yer verilmiştir.¹

İşte, adli yardım, ilgili kanunda ve yönetmelikte sayılan şartları sağlayan, vatandaşlarımızın hak arama yolundaki özgürlüklerinin kısıtlanmasını engellemek ve yargı yoluna başvurmada eşitliği sağlamak için başvurulabilen bir yoldur.² Diğer bir ifadeyle, adli yardım, hukukun evrensel ilkelerinden biri olan “Adil Yargılanma Hakkı”nı teminat altına alan ve “Hak Arama Özgürlüğü”nün önündeki ekonomik engelleri kaldırarak, bu anlamda, bireyler arasında eşitliği sağlayan, karşılıksız (ücretsiz) hukuki yardım hizmetidir.³