Anayasalarda Değişmez Maddeler

Hikmet Sami Türk

I. GİRİŞ

Anayasalar, toplumsal sözleşmelerdir. Bir devletin kuruluşu, ülkesi, siyasal rejimi, güvence altına aldığı temel insan hak ve özgürlükleri, yasama, yürütme ve yargı erkleri ve organları ile bunların işleyişi konularındaki toplumsal mutabakat, ifadesini bu sözleşmelerle konulan kurallarda bulur. Anayasaların yapıldıkları dönemdeki ortak toplumsal görüşleri yansıtmaları doğaldır. Fakat zamanla toplumlar ve toplumsal gereksinmeler değişir. Buna paralel olarak anayasalarda da değişiklik yapmak gerekir. O nedenle anayasalar, nasıl değiştirileceklerini de gösterirler. Değişiklik yapılması, genellikle zorlaştırılmış usullere, anayasa koyucu organın özel karar yetersayısına, hatta halkoylamasına tâbidir.

Fakat anayasalarda değişiklik konusu olmayacak birtakım temel kurallar da vardır. Birçok devletin anayasasında değişiklik sürecinin dışında bırakılmış maddeler bulunur. Anayasaların çekirdeği niteliğindeki bu maddeler, toplumu bir arada, devleti ayakta tutan ortak değerlerdir. Genellikle sayıları az olan, bir veya birkaçı geçmeyen bu maddelerin korunması da, temeldeki toplumsal mutabakatın gereğidir.

Konuyu başta Türkiye olmak üzere çeşitli ülkelerin anayasalarındaki değişmez hükümlere ilişkin örneklerle somutlaştırmakta yarar var.