Asimetrik Yetki Sözleşmeleri

Asymmetric Jurisdiction Agreements

Cemile DEMİR GÖKYAYLA

Milletlerarası ticaret ilişkin sözleşmelerde, taraflardan birisine münhasıran belirli bir devlet mahkemesinde dava açma hakkı verilirken diğer tarafın seçilen bu yetkili mahkemenin yanında milletlerarası yetkiye sahip diğer devlet mahkemelerinde dava açma hakkını saklı tuttuğu yetki sözleşmelerine milletlerarası usul hukukundaki asimetrik yetki sözleşmeleri denilmektedir. Özellikle Fransız Yargıtayı'nın 2012 yılında bu tür yetki sözleşmelerinizi geçersiz olduğuna dair kararından sonra asimetrik yetki sözleşmelerinin geçerliliği özellikle Avrupa Birliği'ne üye devletler arasında farklı içtihatlara neden olmuştur. Özellikle finans sektöründe ve dağıtım sektöründe yaygın olarak kullanılan asimetrik yetki anlaşmalarının Türk hukukundaki hüküm ve sonuçları incelenmeye muhtaç bir konudur. Bu çalışmada asimetrik yetki sözleşmelerinin hukuki sonuçları incelenmektedir.

Milletlerarası Yetki, Asimetrik Yetki, Asimetrik Tahkim, Yetki Sözleşmesi, Milletlerarası Usul.

Asymmetric jurisdiction clauses are often found in international commercial contracts, especially in the finance and banking sector. Their validity has been discussed since French Supreme Court decided that asymmetric jurisdiction clauses are invalid in 2012. French Supreme Court's decision caused inconsistency amongst different European courts' decisions on the asymmetric jurisdiction clauses. This article concentrates on the validity of the asymmetric jurisdiction clauses under the Turkish law.

International Jurisdiction, Asymmetric Jurisdiction Agreement, Dispute Resolution, Prorogation, Rotschild Decision.

I. GİRİŞ

Milletlerarası sözleşmelerden doğan uyuşmazlıkların ne şekilde çözüleceğine dair sözleşme hükümleriyle sık karşılaşılmaktadır. Bunlar tahkim şartı olabileceği gibi devlet mahkemelerini yetkilendiren milletlerarası yetki sözleşmeleri de olabilir. Bazen, taraflara tahkim ile devlet mahkemeleri arasında seçim hakkı veren sözleşmeler de yapılmaktadır. Bazen de taraflardan sadece birisine devlet mahkemeleri ile tahkim arasında seçim hakkı verilirken diğerine sadece tahkim yoluna ya da devlet mahkemesine başvurma hakkı verilmektedir. Bazı sözleşmelerde ise taraflardan birisine sadece belirlenen mahkemede dava açma zorunluluğu getirilerken diğer taraf milletlerarası yetkiye sahip mahkemelerden herhangi birisinde dava açmak hakkını muhafaza etmektedir. Örneğin, “işbu sözleşmeden doğan uyuşmazlıklarda Frankfurt mahkemeleri münhasır yetkilidir. Bu hüküm, bankanın/sağlayıcının/satıcının/ uygun gördüğü yetkili devlet mahkemelerinde dava açmasına engel değildir.” Bu tür uyuşmazlık çözümü anlaşmalarına İngilizce one-sided, unilateral option, option, hybrid veya asiymmetric uyuşmazlık çözümü anlaşmaları denilmektedir¹. Asimetrik, Türkçeye yerleşmiş Fransızca kökenli bir sözcüktür². Kelimenin Türkçe’ye yerleşmiş olmasından hareketle çalışmamızda ifadenin aslına sadık kalarak “asimetrik yetki sözleşmesi” ifadesini kullanmayı tercih ettik.

Asimetrik yetki anlaşmalarının geçerliliği, taraflar eşit pazarlık gücüne sahip olmadığı ve aralarında eşitsizliğe yol açtığı dolayısıyla hakkaniyete aykırı olduğu; taraflardan bir tanesine dünyanın her yerinde dava açma imkânı verdiği için seçilen mahkemenin belirlenebilir olmadığı; mahkemeler arasında seçim hakkı verilmesi, ifası taraflardan birisinin iradesine bağlı bir borç teşkil ettiği için geçersiz olduğu; kamu düzenine aykırı olduğu; usulü eşitsizliğe neden olduğu gerekçeleriyle tartışılmaktadır. Asimetrik uyuşmazlık çözümü anlaşmalarını geçerli ve geçersiz sayan yabancı mahkeme kararları bulunmaktadır.

Bu makalenin konusu, taraflardan birisine yetki sözleşmesinde belirlenen bir mahkemede dava açma zorunluluğu getirmesine rağmen diğer tarafa uygun gördüğü yetkili mahkemeler arasında seçim yapma imkânı veren –asimetrik- yetki sözleşmelerinin Türk hukukunda doğurduğu sonuçlar; farklı bir ifade ile bu tür yetki sözleşmelerinin MÖHUK. m.47 uyarınca Türk mahkemelerinin yetkisini bertaraf edip etmeyeceğidir. Taraflardan birisine tahkimle devlet mahkemeleri arasında seçim hakkı veren sözleşmelerin –asimetrik tahkim anlaşmaları- geçerliliği incelenmeyecek³, bazı devlet mahkemelerinin bu tür anlaşmaları geçersiz sayan kararlarının asimetrik yetki sözleşmeleri için de geçerli olabileceği hallerde bu konuya değinilecektir.