Başarısız Devletler ve Uluslararası Hukuk Açısından Ortaya Çıkardığı Sorunlar
The Failed States and the Problems They Generate in Terms of International Law
Fatma Taşdemir
Giriş
Günümüzde, iç savaş, yoksulluk, doğal afet ve bulaşıcı hastalıklar gibi nedenlerle hukuk ve sosyal düzeni kısmen ya da tamamen çöken ancak bir hayalet gibi dünya haritasında yer almaya devam eden devletler “başarısız devletler” (failed states-etats sans gouvernement) olarak isimlendirilmektedir.1 Başarısız devletler uluslararası barış ve güvenliğe yönelik 21. yüzyılın en önemli tehditleri arasında sayılmaktadır. Nitekim 2004 yılında Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreteri Kofi Annan’ın düzenlediği “Tehditler, Meydan Okumalar ve Değişim Konulu Üst Düzey Panel”de, başarısız devletler ve iç savaşlar dünyanın ele alması gereken en önemli altı sorundan iki tanesi olarak sayılmıştır.2
Eylül 2002‘de yayınlanan ve “Bush Doktrini” olarak da isimlendirilen Amerikan Ulusal Güvenlik Stratejisi’nde de başarısız devletler ABD’nin ulusal güvenliğine yönelik önemli bir tehdit olarak gösterilmiştir. Bu durum, Ulusal Güvenlik Stratejisi’nde şöyle ifade edilmiştir: “Amerika, günümüzde fetihçi devletlerden ziyade, başarısız devletler tarafında tehdit edilmektedir.” “...11 Eylül 2001 saldırıları bize, Afganistan gibi zayıf devletlerin, güçlü devletler kadar ulusal çıkarlarımıza büyük bir tehdit yöneltebileceğini gösterdi. Yoksulluk, fakir insanları teröristler ve katiller yapmaz. Ancak yoksulluk, zayıf kurumlar ve yozlaşmışlıkla zayıf devletleri kendi sınırları içinde terörist şebekeler ve uyuşturucu kartellerine karşı savunmasız bırakmaktadır ”.3 Görüldüğü gibi ABD, başarısız devlet sorununa “ulusal güvenlik” açısından bakmaktadır. El-Kaide'nin ABD'ye yönelik 11 Eylül saldırısı ile birlikte Batı ülkeleri de başarısız devletlerin ortaya çıkardığı güvenlik problemi üzerinde durmaya başlamıştır. Nitekim Avrupa Güvenlik Stratejisi (Avrupa Birliği, 2003) başarısız devletleri Avrupa'nın karşı karşıya olduğu önemli tehdit olarak ele almıştır.4
Bugün 20 ila 50 civarındaki devletin başarısızlığa yakın ya da gelecekte yüksek oranda başarısızlık riski altında olduğu gözlemlenmektedir.5 1990’dan beri 10 milyondan fazla insanın başarısız devletlerde meydana gelen iç savaşlarda öldüğü; yüz milyonlarca insanın en temel insan haklarından mahrum kaldığı ve terörizm tehdidinin sorunu daha da önemli hale getirdiği göz önünde bulundurulursa, başarısız devletler ve bunların ortaya çıkardığı sorunlar, üzerinde durulması gereken önemli bir konudur. Bu çalışmada başarısız devletin tanımı, karakteristik özellikleri, türleri, devlet başarısızlığının nedenleri ve Uluslararası Hukuk açısından ortaya çıkardıkları tehdit ve sorunlar incelenecektir. Devlet başarısızlığını önlemek ve başarısız devletleri yeniden işlevsel bir devlet haline getirmek için ne gibi politika ve stratejilerin geliştirilebileceği üzerinde durulacaktır.
