İş Sahibinin İfa Zamanından Önce Sözleşmeden Dönme Hakkı (TBK Md. 473/ı)
The Avoidance Right of Owner of The Work Before The Due Time (TCO art. 473/I)
Aybike TUNÇ
Eser sözleşmesinde işe zamanında başlamak ve işi zamanında teslim etmek yüklenicinin asli edim yükümlülükleri arasında yer alır. Kanun koyucunun açıkça düzenlemiş olduğu bu borç beraberinde sadakat ve özen yükümlülüklerini de getirmektedir. Bu sebepledir ki kanun koyucu, işe zamanında başlamayarak ya da işi gerekli hızda icra etmeyerek özen ve sadakat yükümlülüklerine aykırı davranan yükleniciye karşı iş sahibine istisnai bir imkân tanımıştır. Yüklenicinin işe zamanında başlamamış olması ya da herhangi bir şekilde işi geciktirmesi sebebiyle işin zamanında tamamlanamayacağı açıkça anlaşılıyorsa iş sahibi vadeyi beklemeksizin sözleşmeden dönme hakkına sahiptir.
İşe Zamanında Başlama ve İşi Sürdürme Borcu, Eser Sözleşmesi, Yüklenici, İş Sahibi, Sözleşmeden Dönme.
Starting the work on the appropriate time and finishing it by the due date are contractor’s principal obligations. This debt, which is formed clearly by the legislator, brings along the duty of loyalty and duty of care. Therefore the legislator formed an exceptional opportunity for the work owner against the constractor, who violates the duty of loyalty and duty of care. When the work is not started in time or delayed contrary to contract or delayed as it can not be certainly completed in time, the owner of work can repeal the contract without waiting due time.
The Obligation of Starting The Work in Time and Continue, Work Contract, Contractor, Avoidance of Contract.
I. GİRİŞ
Borçlar hukukunda kural olarak henüz muaccel olmayan bir borcun ihlalinden söz edilemez1. Alacaklı vadeden önce ifa talep etme hakkına da sahip olmadığı için bu dönemde ileri sürülebilecek bir hakkın sözkonusu olmaması doğaldır. Ancak eser sözleşmeleri bakımından kanun özel bir düzenlemeye gitmiş ve TBK md.473/I (eBK md. 358/I) hükmü ile bazı koşulların gerçekleşmesi sonucu iş sahibine ifa zamanından önce sözleşmeden dönme hakkı tanımıştır2. Kanun koyucu böylece, TBK md.473 hükmü ile eser sözleşmesinde yüklenicinin asıl borcu olan eser teslim borcuna dolaylı olarak bir borç daha eklemiştir. Yüklenici, eser teslim borcunun yanı sıra eserin meydana getirilmesini de borçlanmaktadır ve bu düzenleme sayesinde yüklenici, asıl ifa borcu olan eseri teslim borcunun vadesi gelmeden temerrüde düşebilmektedir3.
YBK md.473/1 hükmü şu şekildedir: “Yüklenicinin işe zamanında başlamaması veya sözleşme hükümlerine aykırı olarak işi geciktirmesi ya da iş sahibine yüklenemeyecek bir sebeple ortaya çıkan gecikme yüzünden bütün tahminlere göre yüklenicinin işi kararlaştırılan zamanda bitiremeyeceği açıkça anlaşılırsa, iş sahibi teslim için belirlenen günü beklemek zorunda olmaksızın sözleşmeden dönebilir.” Şu halde, yüklenicinin işe zamanında başlamaması; sözleşme hükümlerine aykırı olarak işi geciktirmesi; iş sahibine yüklenemeyecek bir sebeple ortaya çıkan gecikme yüzünden bütün tahminlere göre yüklenicinin işi kararlaştırılan zamanda bitiremeyeceğinin açıkça anlaşılması halinde iş sahibine sözleşmeden dönme hakkı tanınmaktadır. 818 sayılı Borçlar Kanunu’nun md. 358/1 hükmünde “fesih” terimini kullanıyor olması doktrinde burada geçmişe etkili bir dönme hakkının düzenlenmiş olduğu gerekçesiyle eleştirilmekteydi4. Keza 6098 sayılı Kanun’da kanun koyucu eleştiriler çerçevesinde “fesih” terimini terk etmiş ve “dönme” terimi tercih etmiştir.
II. İŞ SAHİBİNE TANINMIŞ OLAN DÖNME HAKKININ ETKİSİ
Borçlar Kanunu’nun iş sahibine tanımış olduğu dönme hakkının hukuki etkisi konusunda doktrinde farklı görüşler ileri sürülmektedir. Dönmenin borçtan kurtaran ve iade borcu doğuran etkisi bütün görüşlerde ortak olarak kabul edilmekle birlikte geri verme borcunun hukuki konusu; özellikle de daha önce ifa edilmiş edimlerin geri verilip verilmeyeceği noktasında ayrılıklar sözkonusudur5.
