Güncel Olaylar Çerçevesinde 5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanununda Arama
Özge SIRMA
ÖZET:
5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun kabulü ile birlikte, ceza yargılamasında “delilden sanığa ulaşma prensibi”nin yerleşmesi için gerekli olan yasal imkânlara büyük ölçüde kavuşulmuştur. Bu prensibin yerleşmesi bakımından sağlanan en önemli olanaklardan biri de hiç kuşkusuz, koruma tedbirlerine ilişkin düzenlemelerin ayrıntılı olarak Yasada yer almasıdır. Son dönemlerde, koruma tedbirlerinin uygulanması ile ilgili kimi tartışmaların kamuoyunu meşgul etmesi, bu düzenlemelere ilişkin ilginin artmasına neden olmaktadır. Çalışmamıza konu olan arama koruma tedbiri de tartışmaların ve ilginin odak noktalarından biridir. Tüm bu nedenlerle çalışmamızda 5271 Sayılı CMK'da yer alan arama hükümleri incelenecek, suç öncesi yapılan aramaya ilişkin düzenlemelere ise yer verilmeyecektir.
Anahtar Kelimeler: Arama, Delilden Sanığa Ulaşma Prensibi, Delil Elde Etme Amacı, Şüpheli, Önleme Araması, Kişi Dokunulmazlığı, Makul Şüphe, Hakim Kararı, Bilgisayarda Arama, Üst Arama, Konut Arama, İşyeri Arama, Araçlarda Arama, Aramada Hazır Bulunabilecek Kişiler.
1. Tanım
Arama , delil elde etmek ya da zoralıma konu olan eşyanın elde edilmesi ya da sanığın yakalanması amacıyla şüpheli ya da sanığın evinde, işyerinde, üstünde ya da eşyalarında yapılan araştırma işlemidir1. Adli ve Önleme Aramaları Yönetmeliğinin 5. maddesinde arama; “bir suç işlemek veya buna iştirak veyahut yataklık etmek makul şüphesi altında bulunan kimsenin, saklananın, şüphelinin, sanığın veya hükümlünün yakalanması ve suçun iz, eser, emare veya delillerinin elde edilmesi için bir kimsenin özel hayatının ve aile hayatının gizliliğinin sınırlandırılarak konutunda, işyerinde, kendisine ait diğer yerlerde, üzerinde, özel kâğıtlarında, eşyasında, aracında yapılan araştırma işlemi” olarak tanımlanmıştır. Arama önleyici olarak ya da suç sonrasında yapılabilir. Yukarıda da söz ettiğimiz gibi PvSK m. 9’da düzenlenen önleme araması çalışmamızda yer almayacaktır. Arama, CMK’da düzenleniş şekliyle suç işlendiği veya en azından işlenmesine teşebbüs edildiği şüphesi üzerine başlatılan ceza soruşturması veya kovuşturması çerçevesinde başvurulan bir koruma tedbiri olarak karşımıza çıkmaktadır. Tanımdan da anlaşılacağı üzere, aramanın amacı şüpheli ya da sanığın yakalanması, delil elde edilmesi veya zoralıma konu olan eşyanın ele geçirilmesi iken; konusunu ise, konut ya da taşınabilir bir mal, fakat aynı zamanda bizzat kişi oluşturabilir.
2. Hukuksal Nitelik
Arama, kişi dokunulmazlığına ve özel yaşama yönelik müdahale oluşturan bir koruma tedbiridir ve tüm koruma tedbirleri için geçerli olan, hüküm verilmeden önce temel hakları ve özgürlükleri sınırlama, geçici olma, araç olma, gecikmede sakınca ve oranlılık özellikleri arama koruma tedbiri bakımından da aranır.
