İş Hukukunda Asıl İşin Bir Bölümünün Alt İşverene Verilmesi

Assignment of a Part of The Main Work to a Sub-Contractor in Labor Law

Ahmet TAŞKIN

Küreselleşmenin ve rekabetin her geçen gün arttığı, ekonomik ilişkilerin daha da karmaşık hale geldiği günümüzde alt işverenlik uygulamaları, üretim ve hizmet sektörünün her alanında, işçiyi koruyucu hükümler içeren iş hukuku normları ile çalışma hayatının gerekleri arasında yaygınlaşma eğilimi göstermiştir. Asıl işte alt işverenlik ilişkisinin kurulması “işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık” koşuluna bağlı iken, yardımcı işlerde herhangi sınırlama veya önkoşul bulunmamaktadır. İş Kanununda (m.2/6) işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenle uzmanlığı gerektiren işlerin asıl iş olduğu, bu tür işlerin bölünerek alt işverene verilmesi için anılan koşulların bir arada bulunması gerektiği düzenlenmiş, ancak “işin” ve “işletmenin gereği” soyut bir kavram olarak bırakılmıştır. Keza bir çok davada teknolojik nedenle uzmanlığı gerektiren işlerin neler olduğu uyuşmazlığın temelini oluşturmuştur. Özel yasal düzenlemenin bulunması halinde asıl işin bir bölümünün alt işverene verilmesi için işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenle uzmanlığı gerektiren bir işin varlığına gerek yoktur. Bu durum Türk Borçlar Kanunu (m.19) açısından muvazaa denetimine engel değildir.

Alt İşveren, Asıl İşveren, Muvazaa, Asıl İş, Yardımcı İş, İşin Bir Bölümü.

Globalization and competition is increasing with each passing day today, subcontracting practices become more complex economic relations in all areas of manufacturing and service sectors have shown a tendency to spread between the requirements of working life with the labor law norms, including labor protective provisions. The establishment of subcontracting relationship in the main work “business expertise and technological reasons with the requirements of the job" while subject to the condition, there are no restrictions or preconditions assist in the work. In the Labor Code (art. 2/6) business and net technology with the requirements of the job so that the work requires expertise in core business, such arranged the work of dividing the subcontractor must have one of the aforementioned conditions for the given, but the "work" and "have to run" an abstract it was released as a concept. Similarly, it formed the basis of the dispute is a technological reason in many cases what the work requires expertise. The businesses to be a part of the actual work to subcontractors if there is a specific regulation with the technological requirements of the job and what it is not necessary for the existence of a job that requires expertise. In this case the Turkish Code of Obligations (art.19) is not an obstacle in terms of simulation control.

Subcontractor, Main Employer, Collusion, Main Work, Auxiliary Job, A Part of Job.

İşyerinde alt işverene iş verilmesi çalışma hayatının ihtiyaçlarından biri olduğu, bunun hukuki dayanaklarının bulunduğu;¹ işverenlerin yapmakta oldukları mal ve hizmet üretimine ilişkin işlerin bir kısmını alt işverene yaptırdıkları bilinen bir husustur.² Bir işletme ya da işyerinde yürütülen işler asıl ya da yardımcı iş olarak adlandırılır. Dolayısıyla alt işverene verilecek işler de asıl veya yardımcı iş olabilir. Asıl ve yardımcı işin dışındaki bir iş alt işverenlik ilişkisinin konusu olamaz. Asıl işin alt işverene verilmesinde bir kısım yasal koşullar bulunmakla birlikte yardımcı işlerin alt işverene verilmesinde herhangi bir koşul veya sınırlayıcı hüküm bulunmamaktadır. Bununla birlikte neyin yardımcı iş olduğu bir sorun olarak ortaya çıkmakta ve uyuşmazlık konusu olmaktadır. Uygulamada ve yargı kararlarında temel olarak yemek, servis, taşımacılık, güvenlik, temizlik, aydınlatma, çağrı merkezi hizmetleri (call center), personel eğitimi ve veri kayıt gibi işlerin yardımcı iş olduğu, bir işin yardımcı iş olarak nitelendirilmesinde işin mahiyeti kadar işyerinin asıl faaliyet alanının da önem arz ettiği belirtilmektedir. Bu nedenle bir işin yardımcı veya asıl iş olup olmadığının belirlenmesi alt işverenlik ilişkisinin en önemli hususlarından birisidir. Özellikle temizlik, güvenlik ve inşaat alanında alt işveren işçilerinin sayısı diğer sektörlere göre çok daha fazladır.³

Teknoloji ve uzmanlaşmanın ağır bastığı yeni üretim sistemlerinin benimsenmesi küreselleşmenin dünya ekonomisi üzerindeki görünen etkileri arasındadır. Alt işverenlik ise uzmanlığın, teknolojinin, rekabetin ve maliyetlerin ön plana çıktığı bu ekonomik ortamda elverişli bir araç olarak görülmüştür.⁴ Tarihsel süreç bakımından Türkiye’de ve dünyada alt işverenlik ilişkisi, önceleri daha çok inşaat sektöründe görülmüş, sonrasında ise diğer sektörlerde de oldukça yaygın hale gelmiştir.⁵ Günümüzde alt işverenlik, işletmelerin küreselleşmeye bağlı olarak üretimi kaliteli ve en az maliyetle gerçekleştirme çabası sonucunda istihdamın dışsallaştırılması yöntemlerinden biri olarak kullanılmaktadır.⁶ Gerek kamu, gerekse özel kesim işyerlerinde sıkça başvurulan alt işverenlik ilişkileri personel istihdamında esneklik, üretimde verimlilik ve sektörde rekabet gücü sağlayan bir iş hukuku kurumudur.⁷

Kanun koyucunun yardımcı işlerin alt işverene verilmesinde herhangi sınırlayıcı bir düzenleme getirmemiş olması irdelenmesi ve üzerinde düşünülmesi gereken bir konudur. Çünkü “Kanun koyucu yardımcı işlerin alt işverene verilmesinde neden herhangi bir sınırlama getirmemiş ve bunu neden yargı denetimi dışında tutmuştur?” sorusuna alınacak yanıt, asıl işin alt işverene verilmesinde de önemlidir. Yargıtay, asıl işin bölünerek alt işverene verilmesinde oldukça katı davranmakta, birçok muvazaa iddiası salt bu nedenle kabul edilmektedir. Yargıtay’ın asıl işin bir bölümünün alt işverene verilmesinde kolaylıkla muvazaayı kabul etmesi, asıl işin asıl işveren tarafından yapılmasını arzu etmesi tartışmaların ve çelişkili kararlar verilmesinin de temel nedeni olmaktadır. Aynı işyerinde, aynı veya yakın dönemlere ait bir alt işverenlik ilişkisinde bir kısım işçilerin açtığı muvazaa iddiasını içeren dava Yargıtay Hukuk Genel Kurulu tarafından kabul edilirken birkaç ay sonra reddedilebilmektedir.⁸ Ekonomik sistemde, çalışma hayatında, iş mevzuatında ve toplumsal yapıda bir değişiklik olmadığı halde çok kısa süreler içinde Yargıtay tarafından aynı konuda değişik içtihatlar verilmesi hukuk güvenliğini de sarsmaktadır. Bunun nedenleri arasında birden fazla iş dairesinin bulunması ve iş yükünün her geçen artıyor olması ön plana çıksa da, çelişkili ve değişen kararların belli konularda yoğunlaşıyor olması da dikkat çekmektedir.