Azerbaycan Anayasa Yapımı Sürecinde Yürütme Erkinin Güçlendirmesi

Reinforcement of Executive Power During the Azerbaijan Constitution Making Process

Ali ASKER

Azerbaycan’da ilk cumhuriyet rejimi 1918 yılında kurulmuşsa da sadece 23 ay yaşamış ve Nisan 1920 yılında Rus Sovyet ordusunun müdahalesiyle bu cumhuriyetin varlığına son verilmiştir. 1918-20 yılları Azerbaycan Halk Cumhuriyetinin hükümet sistemi demokratik temeller üzerine inşa edilmiş olup, kuvvetler ayrımı ilkesini benimserken parlamentoya da geniş yetkiler tanımıştır.

Yetmiş yıllık Sovyet döneminde Azerbaycan’da var olan hükümet sistemi ise Sovyetler Birliği hükümet sisteminin aynısıydı ve her hangi şekilde bağımsız bir cumhuriyet rejimi söz konusu değildir.

1991 yılında bağımsızlığına kavuşmuş Azerbaycan’da nasıl bir hükümet rejiminin benimseneceği yönünde tartışmalar yaşanmıştır. Öncelikli olarak eski sosyalist anayasada yapılan değişikliklerle yönetim yapısı değiştirilmiş, güçlü yürütme erkinin yer aldığı bir kuvvetler ayrımı modeli tercih edilmiştir. İlerleyen dönemlerde, birçok siyasi nedenlerden dolayı yürütme erkinin güçlendirilmesi eğilimi daha da hızlandırılmıştır.

Azerbaycan, Anayasa Değişiklikleri, Cumhurbaşkanlığı, Demokratikleşme.

The first republic regime in Azerbaijan, which was constituted in 1918, proceeded only 23 months and was ended by the Russian – Soviet intervention in 1920, April. The government system of Republic of Azerbaijan was built on democratic bases between 1918-20, adopting the principle of separating powers and conferring a big amount of power to its parliament.

But, the existing government system in Azerbaijan during seventy-year-old Soviet period and the Soviet Union’s system were exactly the same, and also it is not possible to change the regime of a republic that is already independent.

There were ongoing debates on which kind of government regime that Azerbaijan, which gained its independence in 1991, would adopt. First, the management system was changed with the modification of old socialist constitution, and the model of separating powers in which strong executive power was included was preferred. The tendency of reinforcing the executive power was accelerated due to many political reasons in the forthcoming periods.

Azerbaijan, Constitutional Modification, Presidency, Democratization, Executive Power.

GİRİŞ

Tarih boyunca, bugünkü Azerbaycan toprakları üzerinde muhtelif devletler teşekkül bulmuş ve uzun bir süreyle varlıklarını sürdürmüşlerdir. Değişik tarihsel dönemlerde ise Azerbaycan büyük imparatorlukların mücadele alanı içinde yer almış, bu veya diğer devletin sömürgesi veya bir parçası haline gelmiştir.

20. yüzyılın başlarında Rusya’da gelişen siyasi olaylar Azerbaycan Türklerinin milli kimlik şuurunu yakından etkilemiş ve onlara, 1918 yılında Şark’ın ilk demokratik cumhuriyet rejimini kurma fırsatını sunmuştur. Azerbaycan Halk Cumhuriyeti olarak bilinen bu cumhuriyetin hükümet sisteminde değişik fırka ve sosyal kesimlerin yer aldığı parlamentonun etkin bir konumda olduğu gözlemlenmektedir. Kısa süreli varoluş döneminde birçok dış ve iç etkenler dolayısıyla ülkenin yönetim yapısında zaman zaman değişiklikler yaşanmış, dönemin zor şartları her hangi bir anayasanın kabulüne de fırsat vermemiştir. Nisan 1920 yılında ise Bolşevik Rus ordusunun müdahalesiyle cumhuriyetin varlığına son verilmiştir.

1920’den itibaren devam eden Sovyet rejimi döneminde yine tarihi siyasi gelişmelerin etkisi altında Azerbaycan’da hükümet sisteminde bazı dönüşümler yaşanmıştır. Fakat Sovyetler Birliğinin bir üyesi olmuş Azerbaycan, bağımsız bir devlet değildir. Ülkedeki hükümet ve siyasi yapının zaten Moskova’nın biçtiği bir modelin dışına çıkma şansı yoktu.