Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Açısından Yükümlülükleri ile Bu Yükümlülüklere Aykırı Davranışlarına Bağlanan Yaptırımlar

Employees’ Obligations in Terms of Occupational Health and Safety and Sanctions of the Violations

F. Burcu SAVAŞ KUTSAL

İş sağlığı ve güvenliği; sadece işverenlerin alacağı önlemler ile başarılı sonuçlara ulaşılmasının mümkün olduğu bir alan olmayıp aksine tüm tarafların birlikte hareket etmesini gerektirmektedir. Bu bağlamda çalışanlar yükümlülük ile sorumluluklarını bilmeli ve gereğini yapmalıdırlar. Nitekim, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu çalışanların iş sağlığı ve güvenliği açısından yükümlülüklerine ilişkin olarak özel hükümler sevk etmiş ve konuyu iki maddede ele almıştır. Bu bağlamda, 19. maddesinde çalışanların kendileri ile hareketlerinden veya yaptıkları işten etkilenen diğer çalışanların sağlık ve güvenliklerini tehlikeye düşürmemekle yükümlü olduklarını öngörmüş, 28. maddesinde ise çalışanlara bağımlılık yapan maddeleri kullanma yasağı getirmiştir. Söz konusu Kanun hükümlerinin yanı sıra çıkarılan yönetmeliklerde de konuya geniş yer verilmiştir. Fakat, Kanunda iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili kurallara, emir ve talimatlara uymayan çalışanlar açısından yaptırım öngörülmemiştir. Bu; çalışanların herhangi bir yaptırım ile karşılamayacakları anlamına gelmemektedir. Zira, özel hukuka ilişkin yaptırımlar uygulama alanı bulmaktadır. Çalışmamızda, çalışanların iş sağlığı ve güvenliği konusundaki yükümlülükleri belirtilen kanun ve yönetmelik düzenlemelerinin yanı sıra uluslararası belge düzenlemelerine de yer verilmek suretiyle incelenmiş, bu yükümlülüklere uyulmaması halinde işverenlerin uygulayabilecekleri yaptırımlara da yer verilmiştir.

İş Sağlığı ve Güvenliği, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, Çalışanların Yükümlülükleri, İş Sözleşmesinin Feshi, Disiplin Cezası.

Occupational health and safety; is an area where only employers’ precautions are not enough to meet with successful results conversely all of the parties must collaborate. In this context, employees must know their obligations and responsibilities and take necessary action on it. Actually Occupational Health and Safety Act No. 6331 envisages specific provisions on employees’ obligations in terms of occupational health and safety and treats the subject within two articles: Article 19 states that the employees are obligated to not endanger health and safety of themselves and the other employees which influenced by their actions or works, Article 28 prohibits the usage of addictive substances for the employees. Besides these articles of Act No. 6331, the subject is treated deeply by the regulations. But, any sanction is not foreseen for the employees who do not follow the measures and precautions that were taken to ensure occupational health and safety in the Act No. 6331. This not means that the employees will not face with any sanction. This is because the sanctions in private law will be applied. This work studies the employees’ obligations in terms of occupational health and safety not only in the provisions of domestic law but also international instruments; and the sanctions that can be applied by the employers in case of violations.

Occupational Health and Safety, Occupational Health and Safety Act No. 6331, Employees’ Obligations, Termination of Employment Contract, Disciplinary Punishment.

GİRİŞ

Gerek Avrupa Birliği’ne (“AB”) adaylık sürecinde müktesebata uyum programı gerekse onaylanan uluslararası sözleşmeler gereği iş sağlığı ve güvenliği hususunda iç hukukta gerekli düzenlemelerin öngörülmesi âdeta bir gereklilik halini almıştı. Nitekim, Avrupa Komisyonu tarafından yayınlanan İlerleme Raporlarında da sosyal politika ve istihdam konularında ilerlemenin sınırlı olduğu ve bunun büyük bir sorun oluşturduğu ifade edilmekte idi¹. Diğer yandan, ülkemizin iş kazaları ve meslek hastalıklarında Avrupa’da 1., Dünyada 3. sırada yer alması² bu konuda yeni düzenlemelere ne denli ihtiyaç olduğunu zaten ortaya koymakta idi. Belirtilen durum ve yapılan haklı eleştiriler karşısında, iş sağlığı ve güvenliğinin temel bir kanunla düzenlenmesi tercih edilmiş, bu bağlamda 89/391/EC sayılı Çerçeve Yönerge esas alınmak sureti ile 20.6.2012 tarih ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu (“İSGK”) hazırlanmış ve yürürlüğe girmiştir³.

Doktrinde de hep ifade edildiği üzere, Kanunun en belirgin özellikleri; kapsamı ve önleyici bir bakış açısı ile konuyu ele almasıdır. 2. madde düzenlemesi uyarınca, fabrika, bakım merkezi, dikimevi ve benzeri işyerlerindekiler hariç Türk Silahlı Kuvvetleri, genel kolluk kuvvetleri ve Milli İstihbarat Teşkilatı Müsteşarlığının faaliyetleri, afet ve acil durum birimlerinin müdahale faaliyetleri, ev hizmetleri, çalışan istihdam etmeksizin kendi nam ve hesabına mal ve hizmet üretimi yapanlar, hükümlü ve tutuklulara yönelik infaz hizmetleri sırasında iyileştirme kapsamında yapılan işyurdu, eğitim, güvenlik ve meslek edindirme faaliyetleri dışında⁴ kamu ve özel sektöre ait bütün işlere ve işyerlerine, bu işyerlerinin işverenleri ile işveren vekillerine, çırak ve stajyerler de dahil olmak üzere tüm çalışanlarına faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanmaktadır.

Önleyici bakış açısının bir gereği olarak da çalışanların yükümlülüklerine ilişkin özel hükümler sevk edilmiştir⁵. Zira, iş sağlığı ve güvenliğinde sadece işverenlerin alacağı önlemler ile başarılı sonuçlara ulaşılması mümkün olmayıp aksine tüm tarafların birlikte hareket etmesi gerekmektedir. Bu bağlamda çalışanlar da sorumluluklarını bilmeli ve gereğini yapmalı, daha açık ifade ile alınan önlemlere uymalıdırlar⁶. Nispeten yeni tarihli bir kararında Yargıtay, “İş güvenliği hükümleri, işçi sağlığı ve güvenliğini korumaya yönelik titizlikle uyulması uyulması gereken kurallardır. Bu konuda işverenin alması gereken tedbirlerin yanında işçinin de yükümlülükleri vardır.” demek suretiyle bu durumu açıkça ifade etmiştir⁷. Kanun hükümlerinin yanı sıra çıkarılan yönetmeliklerde de konuya geniş yer verilmiştir. Nitekim, İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği⁸’nde çalışanların yükümlülükleri ayrıntılı bir şekilde belirtilmiş, Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik⁹, İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmelik¹⁰, Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmelik¹¹’te ise kendi kapsamlarına giren konularla sınırlı olmak üzere çalışanlara birtakım yükümlülükler getirilmiştir¹².