Evlilik Birliğinin Sarsılması Hukuksal Nedenine Dayalı Boşanmada Güven Sarsıcı Davranış Postülası

Postulate of Trust Shaking Behaviour in Divorce Case Based on the Irretrievable Breakdown of Marriage

Süleyman Mortaş

Türk Medeni Kanununda 161-166 maddeleri arasında boşanma nedenleri düzenlenmiştir. Kanunda boşanmanın özel nedenleri yanında, bir de genel boşanma nedeni düzenlenmiştir. Genel boşanma nedeni "evlilik birliğinin temelinden sarsılması" olarak isimlendirilmiş olup, evlilik birliğinin temelinden sarsılması ve durumun eşlerden en az birisi için evlilik birliğini çekilmez hale getirmesi halinde boşanmaya karar verileceği öngörülmüştür. Genel boşanma nedeni kapsamında evlilik birliğini temelinden sarsan nedenler, Kanunda tek tek gösterilmemiştir. Bu nedenler, her somut olay özelinde mahkemelerce belirlenecektir. Öteki söyleyişle, bir davada genel boşanma nedeni olarak ileri sürülen bir davranış ya da olgunun evlilik birliğini temelinden sarsıp sarsmadığı ve bu durumun diğer taraf için çekilmez hale gelip gelmediğini hâkim takdir edecektir. Önceden belirlenemeyen bu hareketler, uygulamada sürekli karşılaşılması nedeniyle belirli kalıplar şeklini almıştır. Bu kalıplardan birisi de "güven sarsıcı davranış"tır. Bu çalışmada genel boşanma nedenleri kapsamında, güven sarsıcı davranışlar incelenmiştir. Güven sarsıcı davranışların uygulamadaki görünüm şekilleri ortaya konulmuş, yakın kavramlar olan sadakatsizlik ve zina kavramları ile karşılaştırma yapılmıştır. Güven sarsıcı davranışların ispatına ilişkin delil ve bu delilerin değerlendirilmesi hâkimin takdir hakkı kapsamında irdelenmiştir. Çalışmanın konusu itibariyle ortaya konulanlar çerçevesinde belirtmek gerekir ki, güven sarsıcı davranışlar, aslında bir eşin hareketlerine diğer eşte oluşan şüphe nedeniyle bağlanan bir sonuçtur. Bu hareketlerin güveni sarstığı, varsayım olarak kabul edilmektedir. Olayı ileri süren davacı eş açısından hareketin şüphe oluşturması yeterli olup, doğruluğu tartışılmamaktadır. Diğer eşteki şüphenin kaldırılması adına hareketin makul izahını yapma yükü ise hareketi yapan eşe aittir. Gecenin geç saatlerinde, normali aşan sayıda ve sürede karşı cinsten birisi ile telefon görüşmesi yapan eşin, oluşturduğu şüpheyi kaldıracak makul bir izah getirememesi halinde, güven duygusunun sarsıldığının kabulü gerekir.

Boşanma, Evlilik Birliğinin Temelinden Sarsılması, Güven Sarsıcı Davranış, Eşlerin Sadakat Yükümlülüğü.

The grounds for divorce are regulated by Article 161-166 of Turkish Civil Code. In addition to the specific grounds for divorce, a general ground for divorce is stated as well in the law. The general ground for divorce is named as “irretrievable breakdown of marriage” and is regarded as a reason for divorce if the situation is causing the marriage to become unbearable for at least one spouse. The causes for the breakdown of marriage as a general reason for divorce are not stated one by one in the law. These reasons will be determined by courts in particular in each individual case. In other words, the judge will evaluate whether an alleged behavior or case causes breakdown of the marriage and makes the situation unbearable for the other party. These behaviors could not be defined in the past, but as they were regularly encountered during practice, they took specific forms. One of these forms is “trust shaking behavior”. In this study, trust-shaking behaviors were evaluated within the scope of general causes for divorce. The appearances of trust shaking behaviors in practice were put forward and comparisons were made with close concepts like infidelity and adultery. The evidence regarding the proof of trust shaking behavior and the evaluation of this proof was scrutinized under consideration of the judicial discretion of the judge. Within the framework of the exposed information regarding the subject of this work we have to state that trust shaking behaviors are actually the result of the suspicion of one spouse, which was caused by the behavior of the other spouse. The trust shaking nature of these behaviors are accepted as an assumption. It is sufficient that the case brought forward by the suing spouse is raising distrustful, thus the validity of the case itself is not disputed. The removal of the spouse’s distrust and a reasonable explanation for the behavior is the responsibility of the spouse doing this said behavior. In a case where the spouse raising suspicion by making phone calls of excessive durations and numbers with someone of the opposite sex until late in the night and is not able to reasonably explain the reasons for his/her behavior necessitates the acceptation of a shaken trust.

Divorce Irretrievable Breakdown of Marriage, Trust-Shaking Behavior, Loyalty Obligation of Spouses.

§ GİRİŞ

Aile, onu oluşturan eşlerin bireysel olarak iradelerinden, matematiksel olarak toplamlarından daha fazla bir anlam ifade etmektedir. Bu anlam, en basit tabiriyle "toplumun temeli" gerçeğinde ortaya çıkmaktadır¹. Ailenin, toplumun temeli (bedrock of society) olduğu ne bir varsayım, ne de popülizm adına söylenmiştir. Bu gün için aile bağları sağlam olan/olmayan toplumlar kıyaslaması yapıldığında ampirik veriler göstermektedir ki, "sağlam toplumu sağlam aileler" meydana getirmektedir. Kuşkusuz ailenin birleşenleri farklı ise de, olmazsa olmazı eşlerdir. Bunun için de aile adına, eşlerin bir arada olmaları beklenir/beklenmelidir. Bu düşünceden hareket eden toplumlar evlilik birliğinin sona erdirilmesini, onu kuran irade olan kadın ve kocanın sıradan isteklerine bırakmamışlardır². Evlilik birliğinin korunması, aileye verilen önem nedeniyle, devletin ödevleri arasında sayılmakla (AY m.41), Devlet, evlilik birliğinin sonlandırılmasını Mahkemelere bırakmıştır. Aslında, evlenmelerin çözülmesi (boşanma) işi Mahkemelere, çözümlenmesi (boşanma yargılaması) işi ise takdire bırakılmaktadır. Eş söyleyişle, boşanmada özel yargılama yöntemi öngören yasa koyucu (TMK m.184), evlilik birliğinin sonlandırılması gerekip gerekmediği konusunda tarafların ikrarı³ ile dahi hâkimi bağlı tutmamıştır (TMK m.184/3). Boşanma konusunda hâkime bu kadar takdir hakkı tanıyan yasa koyucunun, takdir hakkına da bazı sınırlandırmalar getirmesinin düşünülmemesi, yukarıda açıklananlara ters olurdu. Bu nedenledir ki, Kanunda boşanma nedenleri tahdididir. Öteki söyleyişle, boşanma nedenleri sınırlandırılmıştır. Şu halde, boşanma davasında davacı, Kanunda öngörülen boşanma nedenlerinden birine dayanmalıdır. Bu çalışmada, sözü geçen sınırlandırma kapsamında, boşanma nedeni olarak gösterilen genelde "evlilik birliğinin temelinden sarsılması" hukuksal nedeni, özelde ise evlilik birliğini sarsılmasına yol açan bir hareket olan "güven sarsıcı davranışlar" üzerinde durulmuştur. Güven sarsıcı davranışlar çoğu zaman ispatı zor davranışlardır. Bu nedenle, bir kısım emarelerden hareket edilerek, deliller aile mahkemesi hâkiminin vicdan süzgecinden geçirilmektedir. Başka bir şekilde söylemek gerekirse, bir kısım hareketlerin yalın bir doğrulukla ortaya konulması mümkün olmadığından, bu hareketlerin şüphe düzeyindeki varlığının, karşı tarafın (diğer eş) güven duygusunu zedelediği kabul edilmektedir. Güven sarsıcı davranış postülası, boşanma yargılamasına özel durumu nedeniyle, ele alınması gereken bir mesele olarak düşünülmüştür.

I. EVLİLİK BİRLİĞİNİN SARSILMASI NEDENİYLE BOŞANMA

Türk Medeni Kanunu (TMK) sistematiği içerisinde, m.166/1-2'de düzenlenen evlilik birliğinin temelinden sarsılması hukuksal nedenine dayalı boşanma, uygulamada ve özellikle halk arasında, daha çok "şiddetli geçimsizlik nedeniyle boşanma" ya da kısaca "şiddetli geçimsizlik" olarak bilinir⁴. 743 s. Türk Kanunu Medenisinde (eMK), düzenlemenin başlığı "evlilik birliğinin sarsılması veya müşterek hayatın yeniden kurulamaması"(m. 134) iken, 4721 s. TMK'da madde başlığı sadece "Evlilik Birliğinin Sarsılması"(m. 166) olarak yer almıştır. Yürürlükteki 4721 s. TMK'da düzenleme; "Evlilik birliği, ortak hayatı sürdürmeleri kendilerinden beklenmeyecek derecede temelinden sarsılmış olursa, eşlerden her biri boşanma davası açabilir"(m. 166/1) şeklinde formüle edilmiştir⁵. Maddenin izleyen fıkralarında, bir takım hallerin gerçekleşmesi halinde evlilik birliğinin sarsılacağı karine olarak kabul edilmiştir. Bunlar; bir tarafın açtığı davayı diğer tarafın kabul etmesi ve diğer konularda anlaşmaları hali olan "anlaşmalı boşanma"(TMK m.166/3) ve ret edilen bir davadan sonra belirli süre içerisinde (üç yıl) evlilik birliğinin yeniden kurulamaması⁶ hali olan "eylemli ayrılık" hukuksal nedenidir (TMK m.166/son).

Genel boşanma nedeni olan, evlilik birliğinin sarsılması hukuksal nedenine dayalı boşanmada, evlilik birliğini temelinden sarsan bir olay/olgu ya da hareketin varlığı gereklidir. Bundan başka, bu olgu/olay ya da hareket sonucu, evlilik birliği diğer eş açısından çekilmez/sürdürülemez hale gelmelidir⁷.