Borçluya Halefiyet

Subrogation to Debtor

Damla Küçük

Halefiyet kavramı sözlük anlamıyla bir başkasının yerine geçmeyi anlatır. Bu tanıma göre yerine geçilen kişi; alacaklı kadar, borçlu da olabilir. Türk Hukuku'nda ise halefiyet kural olarak; başkasının borcu için alacaklıyı tatmin eden kişinin, kanunun izin verdiği durum ve koşullar altında, alacaklının yerine geçerek, onun haklarına sahip olması, şeklinde anlaşılır.Başkasının borcunu ifa eden kişiye halef olma hakkı, bu nedenle yaptığı masrafı kolay ve emin bir şekilde geri alabilmesi için verilir. Dolayısıyla, bu meblağ sadece alacaklıya halef olarak geri alınabildiği sürece bir problem çıkmaz. Ancak, asıl borçlu ve asıl borçtan dolayı alacaklıya karşı sorumlu olanların (diğer kefiller gibi) elindekiler, bu meblağın tazmini için yeterli olmadığında veya asıl borçluya hiç rücu edilemediğinde, asıl borçluya sorumlu kişilere başvurma hakkının varlığı önem kazanır.Çalışmamızda ilk olarak Türk ve Amerikan Hukuku'nda halefiyet kavramı ve koşulları üzerinde durulmuş, ardından kefalet sözleşmesinin her iki hukuk düzeninde arz ettiği özelliklere genel olarak değinilmiş ve Amerikan Hukuku'nda kefilin asıl borçluya halefiyeti ele alınmıştır. Üçüncü kısımdaysa borçluya halefiyet meselesinin Türk Hukuku'ndaki yansımaları yine yabancı hukuklara atıf yapılarak irdelenmeye çalışılmıştır.

Halefiyet, Borçlu, Sigorta, Kefalet, Poliçe.

Lexical meaning of subrogation is substitution of one person in the place of another. According to this definition; subrogor can't be only obligee, but also obligor, naturally. In Turkish Law, subrogation is understood as substitution of person who pays another's debt for obligee and having his rights under conditions of law, as a rule.Subrogation right is given to person who pays another's debt for he can reimburse his expenses easily and surely. Any problem doesn't show up, as long as this amount is reimbursed only through subrogation to obligee. If person who pays another's debt can't collect his expenses from obligor and third persons who responsible to obligee because of debt (like other sureties) or no existence of right of recourse to debtor, existence of right of recourse to third person who responsible to debtor becomes crucial.In this work, it is criticised concept of subrogation and its conditions in terms of Turkish and American Law, at first, then it is discussed general qualifications of surety agreement both at two law system and surety's subrogation to debtor at American Law. At third part, it is tried to examine reflections of issue of subrogation to debtor at Turkish Law by referring to foreign law.

Subrogation, Debtor, Insurance, Surety Agremeent, Bill of Exchange.

GİRİŞ

Kefalet veya sigorta gibi kişisel güvence sözleşmelerinde, güvenceyi veren taraf (kefil veya sigortacı) esasen başkasının sorumlu olduğu bir borç için alacaklıyı tatmin eder. Bu nedenle eskiden beri hukuk düzenlerinde bu kişiler korunmuş ve yaptıkları masrafları tazmin edebilmeleri için -diğer olanakların yanı sıra- halefiyet hakkı bahşedilmiştir.

Hakkaniyetin gerçekleştirilmesi amacıyla halefiyet kurumunun en geniş uygulandığı hukuk düzenlerinden birisi Amerikan Hukuku'dur. Öyle ki başkası için yaptığı masrafı alacaklıya halef olarak alamayan kişiye, borçluya halef olma hakkı da verilmektedir. Bizim hukukumuzda ise 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ile sorumluluk sigortaları için yapılan son değişiklik bir kenara koyulursa, başkasının borcunu ödeyen kişinin ancak alacaklıya halefiyetinden bahsedilebilir. Biz bu durumun –diğer tüm olanakların yanı sıra- bir eksiklik olduğu ve Türk hukuk literatüründe de dillendirilmesi gerektiği kanaatindeyiz.

I. TÜRK VE AMERİKAN HUKUKLARI'NDA HALEFİYET

Türkçe'de "halefiyet" veya İngilizce'de "subrogation", sözlük anlamıyla bir başkasının yerine geçmeyi anlatır¹. Ancak bu "başkasının yerine geçme" halinin, ülkelerin hukuk düzenlerine göre farklı koşul, içerik ve kapsamda gerçekleşme olasılığı yüksektir². Bu nedenle Türk ve Amerikan Hukukları'nda halefiyet kavramından genel olarak ne anlaşıldığı hususunun ortaya koyulması gerekir: