Hekimlerin Gebeliklerin Sonlandırılmasından Kaynaklanan Sorumluluğu
Physicians’ Responsibility Arising From the Termination of Pregnancy
Işıl GÜNEY TUNALI
Tıbbi gerekliliklerin ötesinde isteğe bağlı olarak da gerçekleştirilebilen bir işlem olan gebeliklerin sonlandırılması yalnızca kadının vücut bütünlüğüne yönelik değil, aynı zamanda ceninin yaşam hakkını da ilgilendiren bir müdahale olması nedeniyle da diğer tıbbi müdahalelere göre bazı farklılıklar arz etmektedir. Bu nedenle sürekli gündemde kalmaya devam etmekte ve tartışmalara yol açmaktadır.
Ülkemiz hukukunda gebeliklerin sonlandırılmasına ilişkin uyulması gereken düzenlemeler Nüfus Planlaması Hakkında Kanun ve bu kanuna bağlı çıkarılan Rahim Tahliyesi ve Sterilizasyon Hizmetlerinin Yürütülmesi ve Denetlenmesine İlişkin Tüzükte yer almaktadır. Hekimlerin gebeliklerin sonlandırılmasından kaynaklanan cezai ve hukuki sorumlukları söz konusu olmaktadır. Cezai sorumluk açısından en önemli düzenleme Türk Ceza Kanunu’nda 99. maddede düzenlenmiş olan Çocuk Düşürtme suçudur. Gebeliğin sonlandırılması nedeniyle hasta bir zarara uğradığında ayrıca hekimin hukuki sorumluluğuna gidilerek koşulları varsa tazminat talep edilebilmektedir. Hekimin hukuki sorumluluğu belirlenirken NPHK ve RTSHYDİT hükümlerinin yanı sıra sağlık mevzuatında yer alan diğer düzenlemeler ile Türk Medeni Kanunu ve Türk Borçlar Kanunu hükümleri göz önünde tutulmaktadır.
Gebelik Sonlandırması, Hekim, Cezai Sorumluluk, Çocuk Düşürtme, Hukuki Sorumluluk, Sözleşmeye Aykırılık, Haksız Fiil, Tazminat.
Termination of pregnancy which might be made voluntarily beyond the medical needs has some differences from other medical interventions since it is not only directed towards the corporal integrity of a woman but also about the fetus’ right to live. Therefore it always remains on the agenda and it is controversial.
The regulations those should be complied with regarding to the termination of pregnancy in our country’s law take place in Act on Population Planning and the Regulation Regarding to Services and Audit on Uterine Evacuation and Sterilization Services introduced in connection with this Law. Physicians criminal and legal responsibilities arising from the termination of the pregnancy are in question. The most important regulation from the point of criminal liability is Illegal Abortion crime regulated under the article 99 of the Turkish Criminal Code. If a patient suffers a damage due to termination of pregnancy and if there are available conditions then the patient might claim for damages against the legal responsibilities of the physician. Provisions of Turkish Civil Code and Turkish Code of Obligations and regulations in the Healthcare By-law as well as the provisions of the Act and Regulation mentioned above are taken into consideration in determination of the responsibilities of a physician.
Termination of Pregnancy, Physician, Criminal Responsibility, Illegal Abortion, Legal Liability, Contradiction to Agreement, Tortious Act, Compensation.
Giriş
Tıbbi müdahaleler genel anlamda insan yaşamını kurtarmaya, insan sağlığını korumaya, iyilik halini sürdürmeye yönelik iken, gebeliklerin sonlandırılması, her ne kadar henüz sağ ve tam olarak doğmakla kişilik kazanmamış olsa da insan olma potansiyeli taşıyan ceninin yaşamına son vermesi nedeniyle önemli farklılık göstermektedir. Yaşanılan coğrafya, zaman dilimi, toplumsal ve kültürel yapı, ekonomik koşullar, dinsel ve ahlaki yaklaşımlar, tıptaki ilerlemeler gibi pek çok unsur, gebeliklerin sonlandırılmasına yönelik uygulamalar ve kanuni düzenlemeler üzerinde etki göstermektedir. İnsan vücuduna yönelik tıbbi müdahaleler içinde en çok tartışılmış olan konulardan biri olduğu kabul edilmekte, hatta sosyopolitik açıdan başka hiçbir konunun bu kadar yoğun tartışılmamış olduğu dahi dile getirilmektedir1. Üzerinde bir türlü uzlaşıya varılamamış olan ceninin yaşam hakkı ile anne özerkliği arasındaki denge sorunsalı bu tartışmanın temelinde yatan en önemli etkenlerden biri olarak görülmektedir2. Ancak ne getirilen mutlak yasaklar ne de tanınan sınırsız özgürlükler çözüm oluşturmayacağından ve daha büyük sorunları ve tartışmaları da beraberinde getireceğinden, bu hususu bir şekilde kurallara bağlama gereksinimi ortaya çıkmaktadır. Bu nedenledir ki, hemen her ülkede konuya ilişkin kanuni düzenlemeler getirilmekte ve gebeliklerin sonlandırılmasına ancak belli koşullarda izin verilmekte, bu koşulları taşımayan sonlandırmalarda ise kişilerin sorumluluğuna gidilmektedir.
Gebelikler, gebe kadının kendisi de dahil olmak üzere, hekimler dışında kalan kişiler tarafından da oldum olası sonlandırılmakta ve yol açtığı zararlar nedeniyle, sonlandıranın hukuki ve her koşulda cezai sorumluluğuna yol açmaktadır. Anne ölümlerinin başta gelen nedenlerinden de biri olan bu durum özellikle az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde önemli bir sağlık sorunu olarak kalmaya devam etmektedir. Ancak elbette ki bir gebelik, hekim tarafından sona erdirildiğinde de, sorumluluğun doğması mümkündür. Gerçekleştirilen eylem bir suç tipini ihlal ediyorsa hekimin cezai sorumluluğu söz konusu olabileceği gibi; bu eylemden zarar gören gebe kadın ve bazen ilgili diğer kişiler de, koşulları varsa tazminat talep edebileceklerdir.
Hukuk sistemimizde gebeliğin sonlandırılması ile ilgili mevzuatı başlıca iki kanuni düzenleme oluşturmaktadır. Bunlardan ilki, gebeliklerin sonlandırılmasının tabi olduğu kuralları içeren 24.05.1983 tarihli ve 2827 sayılı Nüfus Planlaması Hakkında Kanun’dur. Ayrıca bu Kanuna dayanılarak çıkarılan ve 18.12.1983 tarihli ve 18255 sayılı Resmî Gazetede yayımlanan Rahim Tahliyesi ve Sterilizasyon Hizmetlerinin Yürütülmesi ve Denetlenmesine İlişkin Tüzük’(RTSHYDİT)’te de önemli düzenlemeler yer almaktadır. Nüfus Planlaması Hakkında Kanun (NPHK)’a göre gebeliğin sona erdirilmesi ve sterilizasyon, devletin gözetimi ve denetimi altında yapılmakta olup, Kanun’un öngördüğü haller dışında gebeliğin sona erdirilmesine izin verilmemektedir.
