Sınırötesi Trafik Kazaları: Avrupa Birliği’nde ve Türk Hukukunda Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası

Cross-Border Road Accident: Compulsory Automobile Liability Insurance in EU and Turkish Law

Etem KARA

İlk trafik kazası 1897 yılında gerçekleşmiştir. Araç sayısının artmasıyla birlikte yıllık yaşanan trafik kazalarının sayısında da keskin bir artış olmuş ve bunların sonrasında ise trafik kazalarının sonuçları yasa koyucuların dikkatini çekmeye başlamıştır. Bundan dolayıdır ki kazadan mağdur olanların zararlarını karşılamak amacıyla zorunlu mali sorumluluk sigortası ulusal düzeylerde kabul edilmiştir. Bunun yanında motorlu araçlar, insanların sınır ötesi hareketliliğini kolaylaştırmış, bu gelişmelere paralel olarak da sınır ötesi trafik kazaları meydana gelmeye başlamıştır. İşte bundan dolayıdır ki batılı devletler, zorunlu mali sorumluluk sigortasına ilişkin hukuk kurallarını birleştirme niyetini ortaya koymuş ve bu konuya ilişkin kuralların uluslararası düzeyde de tektipleştirilmesini teşvik etmek için çaba göstermiştir. AB hukuku da bu anlaşmalar göz önüne alınarak düzenlenmiştir. Açıktır ki konuyla AB düzenlemelerinin amacı hem kişilerin serbest dolaşımın bir parçası olarak motorlu taşıtlarla serbest dolaşımı sağlanmaya, hem de motorlu taşıtlarla sağlanan bu hareketlilik sonucunda kazaların nerede olduğuna bakılmaksızın mağdurların haklarının teminat altına almak olmuştur. Uluslararası anlaşmaların tarafı ve AB’ye aday birülke olarak Türkiye’de kendi mevzuatını uluslararası anlaşmaları ve AB hukukunu dikkate alarak düzenlemiştir.

Motorlu Araç, Üçüncü Kişilerin Sorumluluğu, Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası, Mağdurların Zararları, Sınırötesi Trafik Kazaları.

The first auto accident took place in 1897. The number of vehicles increased and the number of accidents per year soared; consequences of these accidents piqued the attention of the law makers. In order to compensate the losses of the victims, compulsory motor insurance systems were accepted at national levels. However, cross-border mobility increased, so is the cross-border accidents. For this reason, the western countries declared an intent to unify the relevant laws and made ambitious efforts to promote the international uniformity of compulsory motor insurance. EU law has been drafted considering these endeavors and agreements. It is clear that the aim of EU motor insurance law is to ensure the free movement of vehicles, as a part of free movement, and to guarantee that the victims of accidents receive comparable treatment irrespective of where in the EU the accident has occurred. As a candidate country to EU and a party to the treaties, Turkey has taken the EU laws and international treaties while preparing its legislation in this regard.

Motor Vehicle, Third-Party Liability, Compulsory Motor Insurance, Loses of Victims, Cross-Border Accident.

GİRİŞ

İlk trafik kazası 1897 yılında meydana gelmiş, trafik kazalarının yarattığı sonuçlar ise hukukçuların ilgisini 1919 yıllarında itibaren çekmeye başlamıştır¹. Böylece motorlu araçların hayatımıza girmesi, sayılarının günden güne artmasıyle birlikte yaralanmayla veya ölümle biten trafik kazaları hızla yükselmeye², buna bağlı problemler de çeşitlenerek yoğunlaşmaya başlamıştır³. Bu noktada üçüncü kişilerin korunması gündemi gelmiş ve buna dönük olarak da zorunlu sigorta sistemi ortaya çıkmaya başlamıştır. Araçların sağladığı mobilite ise kişilerin ülke dışına çıkmasını kolaylaştırmış, bu ise sınırötesi trafik kazalarının görülmeye başlanmasına yol açmıştır. Ne var ki başlangıçta ulusal sınırlar içinde meydana gelen trafik kazalarında üçüncü kişileri korumaya odaklanmış zorunlu sigorta sistemi⁴, olayın sınır ötesi bir hal almasıyla birlikte yetersiz hale gelmiş ve sorunun uluslararası anlaşmalarla çözüme kavuşturulmasını zorunlu hale getirmiştir. Paralel olarak AB’de sorunun çözüme odaklanmış ve Birlik çapında düzenlemelere gitmiştir.

Biz de çalışmamızda, bu paralelde, zorunlu sigortaların ortaya çıkışı, buna ilişkin uluslararası anlaşmalara değindikten sonra, konuyla ilgili Avrupa Birliği düzenlemelerine ve aday ülke olmamız hasebiyle de Türk hukukunda zorunlu mali mesuliyet sigortasına odaklanacağız. Ancak bu yapılırken, uluslararası anlaşmalarla ve AB düzenlemeleriyle paralel olması hasebiyle ayrıntılar Türk hukuku bahsinde incelenecek, Avrupa Birliği düzenlemelerinin ise ana çerçevesi çizilecektir. Böylelikle AB’ye aday bir ülke olarak Türk hukuku bahsinde ayrıntılı olarak ele alınan konular, AB bahsinde çerçeve olarak yer verilen hususların da içerik kazanmasını sağlayacak, bu ise çalışmanın hacminin makale sınırları içinde tutulmasını kolaylaştıracaktır.

Bu doğrultuda, onu ile ilgili AB düzenlemelerinin ana çerçevesi çizildikten sonra Türk Hukuku bahsinde, genel olarak zorunlu mali sorumluluk sigortası anlatıldıktan sonra, sözleşmenin tarafları üzerinde durulmuş durulmuştur. Burada özellikle, sigorta ettiren olarak işleten ve işleten gibi sayılan kişiler, bunların sorumlulukları üzerinde ayrıntılı olarak durulmuştur. Sonrasında ise zorunlu mali sorumluluk sigortasının kapsamı, taşıt yönünden, yer yönünden, sorumluluğun türü yönünden ve zararının türü yönünden incelenmiş; sigorta kapsamı dışında kalan haller ise ayrı bir başlık altında incelenmiştir. Son olarak da; öncelikle sözleşme taraflarının yükümlüğü sigorta ettiren ve sigortacı yönünden ayrıntılı olarak incelenmeye çalışılmış, daha sonrada sigortacının sorumluluktan kurtulabileceği haller ile tazminat indirimin yapılacağı haller üzerinde durulmuş, sigortanın rücu hakkı üzerinde ise alt başlıklar halinde incelenmiş, zorunlu mali sorumluluk sigortasında zamanaşımı ve güvence hesabı konusuna da yer verilmiştir.