Genel Olarak Türk Hukukunda Hapis Hakkı

General Legal Lien Under Turkish Law

Etem KARA

Hapis hakkı 24607 sayılı Türk Medeni Kanunu’n 950-953 maddelerinde düzenlenmiştir. Kanunun ayni bir hak olarak bahşettiği hapis hakkı, borç ödeninceye veya teminat verilinceye kadar taşınır malı alacaklıya tutma hakkı vermektedir Borç ödenmediği veya teminat gösterilmediği zamanda ise bu hak, alacaklıya eşyayı paraya çevirme hakkı vermektedir ama eşyayı paraya çevirmek için öncelikle karşı tarafa bir bildirimde bulunulması gerekmektedir. Hapis hakkının konusunu yalnızca taşınır eşya ve kıvmetli evrak teşkil etmektedir. Taşınmazlar ise bu hakka konu olmamakta, bu nedenledir ki taşınmazlar için bu hak kullanılamamaktadır. Bunların yanında, avukatın ve kiracının hapis hakkında olduğu gibi, Türk hukukunda özel hapis hakkına ilişkin hükümlerde bulunmaktadır. Bu haklardan bazıları sadece tutma veya kaçınma hakkı vermekte, bu münasebetle de genel hapis hakkı ile özel hapis türleri arasında bazı farklılıklar bulunmaktadır.

Hapis Hakkı, Tutma Hakkı, Kaçınma Hakkı, Taşınır Mal, Kıymetli Evrak.

General legal lien is regulated by the Articles 950-953 of 24607 numbered Turkish Civil Code. General legal lien is recognized as a right in rem in Turkish Law and provides the lien-holder with the right to retain the possession of the property until the lien obligation is satisfied or secured. Incase the obligation is not satisfied or secured, lien-holder then is granted with the right to sell the property in order to satisfy the debt provided that the debtor is properly notified beforehand. Only movable assets and negotiable instruments shall be subject to exercise of such rights. Immovable assets are out of scope of the general legal lien and such the lien-holder cannot enjoy exercising such rights when the subject matter is immovable assets. Like attorneys’ and lessee’s right of retention, Turkish law has provisions on special right of lien. Some of these only provide right to retain or avoid; therefore, there are some differences between general legal lien and special legal lien.

Legal Lien, Right to Retain, Right to Avoid, Movable Estate, Negotiable Instrument.

GİRİŞ

Temel olarak hapis hakkı, Türk Medeni Kanun’un 950. maddesinde düzenlenmiştir. Hapis hakkı özel türleriyle birlikte, şüphesiz ayrıntılı bir çalışmayı hak etmektedir. Ancak bir hukuki kurum ile ilgili genel resim ortaya konulmaksızın, ayrıntılı ve derinlemesine çalışmalar hak ettiği ölçüde anlaşılamamakta, benzer kurumlardan ayrıştırılması da zorlaşmaktadır. Ayrıca Alman hukukunda olduğu gibi Türk hukukunda da hapis hakkına ilişkin hükümler dağınık halde bulunmakta, bu nedenle genel resmin ortaya konulması, uygulama açısından önem arz etmektedir. Bunların yanında Yeni Ticaret Kanunu’nda hapis hakkıyla ilgili yapılan düzenlemelerin gerekçesinde, sıklıkla genel sistematiğe uyum sağlama hedefinden de söz edilmiş bulunmaktadır. Bu anlamda genel sistematiğin ne olduğunu ortaya koymak anlamında, genel olarak hapis hakkı üzerinde durulması ve Türk Medeni Kanun’un 950. maddesinden hareketle de bu sistematiğin ortaya konulması önem arz etmektedir.

Bu nedenle biz de bu çalışmamızla genel resmi oluşturmayı, bir başka deyişle ana sistematikten hareket ederek de benzer kurumlardan hapis hakkını kolayca ayrılmasına katkı sağlamayı amaçlıyoruz. Bu esastan hareketle de çalışmamızın, benzer kurumlardan ve diğer hapis türlerinden kolayca ayrıştırılmasına katkı sağlayacağına inanıyoruz. İnceleme konusu, “Türk Hukukunda Genel olarak Hapis Hakkı” ile sınırlı olmakla ve kanunda düzenlenen diğer hapis hakkı türleri ayrıntılı inceleme kapsamı dışında tutulmakla birlikte, yeri geldiğinde çalışma konusu ile sınırlı olmak üzere bunlara da değinilecek, bu nedenle çalışma bir doktora tezi hacmi ve iddiasını taşımayacaktır.

Bu çerçevede de çalışmanın birinci kısmında, hapis hakkı kavramı ve tanımı üzerinde durulduktan sonra, benzer hukuki kurumlardan ayrıldığı noktalar üzerinde durulmuştur. İkinci kısımda hapis hakkının konusuna değinildikten sonra, üçüncü kısımda hapis hakkının şartları olumlu ve olumsuz şartlar alt başlığında incelenmiştir. Daha sonraki kısımlarda hapis hakkının hükümleri, alacaklının hakları ve hapis hakkıyla temin edilen alacağın temliki boyutunda incelenmiş, son olarak da hakkın sona erdiren nedenler üzerinde durulmuştur.