Ceza Hukukunda Mağdur Hakları Çerçevesinde Mağdurun Zararının Devlet Tarafından Giderilmesi ve Suç Mağdurlarına Yardım Hakkındaki Kanun Tasarısının Değerlendirilmesi

Compensation of State for Criminal Victimisation 
within the Scope of Victims’ Rights in Criminal Law and Evaluation of Draft Law on Assisting Victims of Crime

Asuman AYTEKİN İNCEOĞLU

Uzun yıllar ceza hukuku uygulamasında suçun mağduru dikkate alınmamış olsa da, 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren mağdur hakları gündeme gelmeye başlamış** ve uluslararası düzlemde mağdur haklarına ilişkin asgari standartların oluşturulmasına yönelik çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Türk mevzuatında da 2005 yılından itibaren mağdur haklarına ilişkin olarak kanunlarda önemli değişiklikler yapılmıştır. Bununla birlikte mağdura yaklaşımda eksiklikler mevcuttur ve mevcut düzenlemelerde mağdurun zararının devlet tarafından karşılanmasına ilişkin hükümlere yer verilmemiştir. Ayrıca yasal düzenlemelerle güvence altına alınan mağdur haklarının uygulamada da işlerlik kazanması gerekmektedir ve mağdur ile suçtan zarar gören kavramlarına ilişkin olarak uygulamada ve doktrinde görüş birliği sağlanamaması, hakların kullanımı anlamında bazı sorunlara yol açabilmektedir. Bu nedenle mağdurların haklarının korunması yönünde çalışmalar yürütebilecek, koordinasyonu sağlayabilecek merkezi bir mağdur destek yapılanmasına ve mağdur kavramını tanımlayarak, mağdurların haklarını daha kapsamlı şekilde düzenleyen özel bir kanuna ihtiyaç duyulmaktadır. Bu ihtiyaç kapsamında, Mağdur Hakları Daire Başkanlığı tarafından yürütülen mağdur hakları konusundaki kanun çalışmasında, suçtan doğan mağduriyetin devlet tarafından karşılanmasına ilişkin hükümlere de yer verilmiştir. Bu hükümlerin oluşturulmasında esas alınacak belgenin, Şiddet Suçu Mağdurlarına Tazminat Ödenmesine İlişkin Avrupa Sözleşmesi olduğu aşikardır. Her ne kadar bugüne kadar Türkiye Cumhuriyeti devleti tarafından Sözleşme onaylanmadı ise de, onay iradesini gösteren bir gelişme olarak, Suç Mağdurlarına Yardım Hakkında Kanun Tasarısı hazırlanmış ve 2009 yılında kamu oyu ile paylaşılmıştır. Yürütülmekte olan Kanun Taslağı çalışmalarında faydalı olması ümidiyle, bu çalışmada 2009 yılında hazırlanmış olan Suç Mağdurlarına Yardım Hakkında Kanun Tasarısı ile Şiddet Suçu Mağdurlarına Tazminat Ödenmesine İlişkin Avrupa Sözleşmesi hükümleri karşılaştırılmış ve 2009 Tasarısının Sözleşmeye uyumu değerlendirilmiştir.

Mağdur, Mağdur Hakları, Suçtan Zarar Gören, Zararın Tazmini, Şiddet Suçu Mağdurlarına Tazminat Ödenmesine İlişkin Avrupa Sözleşmesi, Suç Mağdurlarına Yardım Hakkında Kanun Tasarısı.

Even though the crime victim has been neglected in criminal law practice for years, starting from the second half of the 20th century, victims' rights have become a current issue and minimum standards on the victims' rights have been tried to be established on an international level. Since 2015, there have also been many amendments made to Turkish law, regarding victims' rights. However, there are deficiencies in approaches towards victims and compensation of victims' damages via State is not regulated by any provision. Furthermore, the victims' rights within the law should be realised in practice and yet the dissent in theory and practice on the concepts of the victim and the aggrieved person cause difficulties in the exercise of rights. For this reason, a central organisation which could carry on works related to protection of victims' rights is needed to be established and a new code which embodies victims' rights more comprehensively is needed to be enacted. With this regard, during law making process of victims’ rights conducted by the Department of Victims' Rights, the provisions concerning the compensation by State of criminal victimisation are included. Inevitably, the European Convention on the Compensation of Victims of Violent Crimes should be taken into consideration as a basis for the above-mentioned law making process. Despite the fact that Turkish Republic has not ratified the Convention up to the present, as a progress towards ratification, Draft Law on Assisting Victims of Crime has been prepared and shared with public in 2009. With the hope to contribute to on-going Draft Law process, in this article, Draft Law prepared in 2009 on Assisting Victims of Crime is compared with European Convention on the Compensation of Victims of Violent Crimes and the compatibility of the former with the Convention is evaluated.

Victim, Victims' Rights, Aggrieved Person, Compensation of the Damage, European Convention on the Compensation of Victims of Violent Crimes, Draft Law on Assisting Victims of Crime.

I. GİRİŞ

Suç sadece topluma karşı yönelmiş bir saldırı olarak değil, aynı zamanda fail ile mağdur arasındaki bir uyuşmazlık olarak da algılanmalıdır¹. Geleneksel ceza hukukunda benimsenen suç sonucu zarar görenin evleviyetle toplum olduğu algısı, bireyin uğradığı zararın ve mağduriyetin uzun süre göz ardı edilmesine sebep olmuştur². Devlet ile fail arasında kurulan hukuki ilişkide esas hedef, failin cezalandırılmasıdır³. Ceza yargılamasında fail-devlet ilişkisine odaklanıldığından⁴, suçun mağduru birey, ceza hukuku alanında doğan ilişkilerin dışında kalmıştır⁵. Oysa suç sonrasında mağdurlar fiziksel, ekonomik, sosyal ve psikolojik açıdan yardıma, desteğe ihtiyaç duyabilirler⁶. Çağımızın modern devlet ve ceza hukuku anlayışı uyarınca, mağdur ile devlet arasında doğrudan bir ilişki kurulmalı ve suç mağduru, suçtan doğan mağduriyetinin giderilmesini devletten talep edebilmeli ve devlet, zararın giderilmesi yükümlülüğünü yerine getirmelidir⁷.

Devletlerin uluslararası insan haklarına ve insancıl hukuka olan saygıyı ve bu normların icrasını sağlamak için, ihlalleri önleme, soruşturma, failleri cezalandırma, mağdurlara adalete erişimde eşit ve etkin imkan sunma ve mağdurların zararını giderme veya zararlarının tazminini kolaylaştırma görevleri bulunmaktadır⁸. Devlet eliyle veya resmi sıfatla görev yapan kişiler tarafından gerçekleştirilen ihlaller nedeniyle kendi ülkesinde yaşayan ve yetkisi altında bulunan tüm bireylerin uğradığı zararları, devlet tazmin yükümlülüğü altındadır. Bir diğer ifade ile devlet ihlalin sorumlusu ise, tazmin yükümlülüğü de devlete düşmektedir⁹. Suçtan doğan mağduriyetin giderilmesi, sosyal devlet olmanın gereği olduğu kadar, mağdur açısından adaletin sağlanmasının da koşuludur¹⁰. Devlet dışı kişiler tarafından gerçekleştirilen hak ihlallerinin devletin tazmin yükümlülüğü kapsamında kabul edilmesi ise, doktrinde gelişmekte olan bir norm olarak ifade edilmektedir¹¹.

II. MAĞDUR KAVRAMI

Mağdur kavramı, uluslararası düzenlemelerde genellikle geniş anlamda ele alınmaktadır. 2012/29 sayılı Avrupa Konseyi Direktifinde (Direktif)¹² mağdur, “Suç neticesinde doğrudan fiziksel, duygusal veya zihinsel zarar gören veya ekonomik kayba uğrayan gerçek kişi ve işlenen suç neticesinde ölen kişinin, bu ölüm nedeniyle zarar gören aile bireyleri” olarak belirlenmiştir.