Tek Satıcılık Sözleşmesinin Feshi Halinde Özellikle Reklam Giderlerinin Üreticiden Talep Edilmesi ve Bir Yargıtay Kararı
Ünal SOMUNCUOĞLU
I- Gerek yargısal içtihatlar ve gerekse doktrinde ittifakla kabul edildiği üzere, tek satıcılık sözleşmesi şu şekilde tanımlanmaktadır. (….Tek satıcılık sözleşmesi, yapımcı ile tek satıcı arasındaki hukuki ilişkileri düzenleyen çerçeve niteliğinde, sürekli öyle bir sözleşmedir ki, bununla yapımcı, mamullerin tamamını veya bir kısmını belli bir coğrafi bölgede inhisari olarak satmak üzere sadece tek satıcıya göndermeyi, buna karşılık tek satıcı da, sözleşme konusu malları kendi yararına ve kendi hesabına satarak bu malların sürümünü artırmak için faaliyette bulunmak yükümlülüğünü üstlenir. Genel bir kabul gören bu tarife göre, tek satıcı bu ticari faaliyeti kendi nam ve hesabına ve dolayısıyla her türlü riski üstlenerek yürüttüğü için, bazı yazarlara göre, bu iş dolayısıyla ihtiyar ettiği masrafları ve özellikle de reklam giderlerini yapımcıdan talep edemez ve tüm masraflarını maliyetin üzerine ekleyeceği kar payı ile karşılamak zorundadır. Bu konuda, (TEK SATICILIK ve BENZERİ SÖZLEŞMELERLE İLGİLİ BİLİRKİŞİ RAPORLARI) başlıklı yayınında Ü. ERTABAK bu görüşü savunmakta ve bu görüşünü takviye zımnında Dr. Cemile Demir GÖKYAYLA’nın Milletlerarası Özel Hukukta Tek Satıcılık Sözleşmeleri adlı eserine atıf yapmaktadır. (Bkz. Ünal Ertabak, a.g.e. sh.38-Dr. Cemile Demir Gökyayla, age, 2005 Bası, sh: 48 ve 138) ayrıca yazar bu hususun doktrinde bu şekilde kabul edildiğini ileri sürmektedir.
II- Biz bu görüşe katılmıyoruz. Her ne kadar GÖKYAYLA, kural olarak bu görüşü savunuyor ise de, değerli eserinin son baskısındaki, SÖZLEŞMENİN ÜRETİCİ TARAFINDAN OLAĞAN FESHİ HALİNDE TEK SATICININ MALİYETLERİNİ KARŞILAYAMADIĞI YATIRIMLARI İÇİN TAZMİNAT TALEBİ başlıklı bölümünde, (………..maliyetleri karşılanamayan yatırımlar için tazminat, sözleşmenin önelli feshi yada belirli süreli bir sözleşmenin uzatılmaması hali ile sınırlı gündeme gelebilir…………… bu nedenle, üreticinin neden olduğu yatırımların maliyetlerinin henüz karşılanmamış olduğu bir zamanda, üretici sözleşmeyi fesh ederse, tek satıcının sözleşmeden doğan haklı beklentileri yerine getirilmiş olmaz. Tek satıcının haklı menfaatlerini dikkate almayan böyle bir fesih sadakat yükümlülüğünün ihlalidir…) demekte ve böyle bir tazminatın talep edilmesini beş şarta bağlamaktadır. (GÖKYAYLA, Milletlerarası özel hukukta tek satıcılık sözleşmeleri, İstanbul 2013 Bası, sh: 228-229) Görülüyor ki, bu konuda tek satıcının tazminat talep etme hakkını çok kısıtlı bir açıdan inceleyen GÖKYAYLA dahi, görüşünü yumuşatıyor ve gerekli şartların oluştuğu ahvalde, gider tazminatlarının yapımcıdan talep edilebileceğini öngörüyor.
III- Bu alanda, belki de Türk doktrinindeki ilk eseri veren Hasan İŞGÜZAR ise, tam aksini savunmaktadır. Yazara göre, (…..yapımcı da gerekli olan belge ve malzemeleri tahsis etmek suretiyle tek satıcıya bu faaliyetlerinde yardımcı olmakla yükümlüdür. Yapımcı tarafından tahsis edilecek malzemenin başında reklam malzemeleri gelmektedir. Tek satıcı yeni müşteriler temin etmek ve yapımcının eski müşteri çevresini elde tutmak zorunda olduğundan, yapımcının reklamını gereği gibi yapma olanakları kendisine sağlanmalıdır….)(H. İŞGÜZAR, Tek Satıcılık Sözleşmesi, Ankara, 1989 bası, sh.90) Yazar, İsviçre hukukundan şu şekilde örnek vermektedir. (……..Tek satıcının ekonomik yönden acenta ile benzerlik gösterdiğini vurgulayan WYNİGER’e göre, müşteri çevresinin yaratılması için yapılan masrafları tek satıcı kendisi ödemektedir. Böylece, müşteri çevresinin genişletilmesi tamamen ya da önemli ölçüde tek satıcının kendi şahsi eseri olmaktadır. Bu nedenle sözleşmenin sona ermesinden sonra, tek satıcının müşterilerinden kazanç elde edebilecek durumda bulunan yapımcının, tek satıcıya münasip bir tazminat ödemesi hakkaniyet gereğidir….. (İŞGÜZAR, age. sh: 167). Yazarın Belçika hukukundan verdiği örnekte ise şöyle denilmektedir (….tazminatın miktarı hesaplanırken, tek satıcının sürümün arttırılması amacıyla yaptığı ve sözleşmenin sona ermesinden sonra yapımcıya yarayacak olan masraflarla, sözleşmenin feshi nedeniyle tek satıcının işten çıkarmak zorunda kaldığı personele ödeyeceği tazminatlarda göz önünde tutulacaktır. Maddede sözü edilen masraflara örnek olarak, tek satıcının yapmış olduğu reklam giderlerini gösterebiliriz. Zira bu masraflar, sözleşmenin sona ermesinden sonra yapımcıya yarayacak olan harcamalardır….). (İşgüzar age. sh: 169) Görülüyor ki, ne doktrinde ve ne de yabancı mevzuatta, tek satıcının giderlerinin ve özellikle de reklam giderlerinin, sözleşmenin feshi halinde yapımcıdan talep edilemeyeceğine dair bir görüş ne doktrinde kabul görmüş bir görüş ve ne de Avrupa ülkeleri mevzuatında kabul görmüş bir hüküm içermektedir.
