İş Sağlığı ve Güvenliği Alanında İşyeri Odaklı Süreç Yönetimi Anlayışı

Workplace-Oriented Process Management Approach in the Field Occupational Health and Safety

Murat ŞEN

Avrupa Birliğine giriş sürecinde ülkemizde, iş sağlığı ve güvenliği alanında birçok değişiklik ve yenilik yapılmıştır. Bunlardan birisi de 4857 sayılı İş Kanunu ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile işyeri odaklı süreç yönetimi anlayışına geçilmesidir. Bu anlayış, işletmelerin, iş sağlığı ve güvenliğini sağlama noktasında kendi özel kurallarını kanun koyucu tarafından çizilen genel çerçeve içerisinde belirleyebilmesini sağlamaktadır. İş sağlığı ve güvenliği çalışmalarında işverenler, "düşmeyecek, kaymayacak, yeterince güvenli olacak" gibi hukuksal yükümlülükleri, işyerinin somut özelliklerini dikkate alarak tespit edebilme inisiyatifine sahip olmuş bulunmaktadırlar.

Devletin bir sosyal politika olarak işyerlerindeki kazaları önlemeye yönelik somut önlemler öngören genel düzenlemelerinin işyerlerinin kendine özgü yapısına uyum sağlamaması ve önlemlerin her işyerinin somut özelliklerine uygun olmaması; düşmeyecek, kaymayacak gibi sonuca yönelik değil de 50 cm genişliğinde, 60 derece eğiminde gibi reçetesel tarzda önlemler belirlemesi; işverene inisiyatif tanımaması; uyarlamaları hızlı bir şekilde yapamaması ve önlemden ziyade kaza sonrası sonuçlara odaklanması nedeniyle, iş kazaları ile meslek hastalıklarının önlenmesinde istenilen başarı yakalanamamıştır. Bunun yanı sıra iş sağlığı ve güvenliğini sağlamada işyeri açısından somut önlemler alınması amacıyla iş sağlığı ve güvenliği kurullarının yeterince etkin olmamaması, sadece istişari (danışma) nitelikte kurullar olarak kalması başarısızlığa zemin hazırlamıştır.

İşyeri odaklı süreç yönetimi anlayışında, işverenlerin işyerlerinin sübjektif özelliklerine göre gerekli olan önlemleri belirlemesi ve işyeri için en uygun tedbirin alınması amaçlanmıştır. Önlemler tespit edilirken göz önünde tutulması gereken ölçüt, "gereklilik"tir. İşyeri odaklı süreç yönetimi anlayışının başarısı, bir organizasyon oluşturulması, uygun çalışan seçimi, İSG yönergesi hazırlanması ve kalite sistemlerinden yararlanılması şartlarına bağlıdır.

İş Sağlığı, İş Güvenliği, Somut Önlem Anlayışı, İşyeri Odaklı Süreç Yönetimi Anlayışı.

At European Union accession process, lots of innovations and changes have been made in the Occupational Health and Safety field in our country. One of them is acceptable to workplace-oriented process management approach with Labor Act no. 4857 and Occupational Health and Safety Act no.6331. This understanding allows to businesses can set own special rules occupational health and safety in the supply point within the overall framework set by the legislator. The employers, in the study of Occupational Health and Safety, have had the initiative of determining the legal responsibilities like “it will not fall, slip, and will be safe enough” by considering the concrete (physical) features of workplace.

Intended success about prevention of occupational accidents and diseases has not been attained because the general regulations which prescribe concrete precautions to prevent the accidents in work place as a social policy by state do not accord with specific structures of workplaces and the precautions are not suitable for the concrete features of workplace; prescriptonal precautions like “50cm wide, 60 degree slanted” have been determined instead of result oriented ones like “ it will not fall, slip” ; the employers have been given the initiatives; not the precautions but the results after the accident have been focused. In addition to this, that the Occupational Health and Safety institutions have not been active enough about providing concrete precautions in workplace about occupational health and safety and that these institutions have stayed as consultative institutions paved to the failure.

In the workplace based process management understanding, it has been aimed that the employers determine the required precautions according to subjective features of workplace and take the most suitable precautions for the workplace. The criterion which should be considered while determining precautions is “necessity”. The success of workplace based process management understanding depends on the conditions such as; creating an organization, choice of suitable personnel, preparing occupational health and safety instruction, and benefiting from quality systems.

Occupational Health, Work Safety, Workplace Based Process Management.

GİRİŞ

Bilindiği üzere iş sağlığı ve güvenliğinin (İSG'nin) çalışma alanı olan iş kazaları ve meslek hastalıkları iş gücü kayıplarına neden olan, prodüktivite sorunu oluşturan, maliyetleri artıran, işverenlere ek külfetler getiren¹ istenmeyen olaylardır. İş kazalarının ve meslek hastalıklarının insan hayatına ve sağlığına etkisi önemli bir oran teşkil etmektedir.

Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), işyerlerinde her yıl ortalama 270 milyon iş kazası olduğunu ve bunun 335 bininin ölümle sonuçlandığını; kirlilik, toksik materyal ve süreçler sebebiyle oluşan 160 milyon meslek hastalığından da her yıl bir milyon insanın öldüğünü rapor etmektedir². Her yıl yaklaşık 2 milyon 200 bin insan iş kazaları ve meslek hastalıkları nedeniyle yaşamını yitirmektedir³. Yapılan araştırmalar, günümüzde dünya ölçeğinde, her saniyede en az üç işçinin iş kazaları sonucunda yaralandığını, her üç dakikada bir işçinin iş kazası ya da meslek hastalığı sonucu öldüğünü ortaya koymaktadır⁴. Avrupa Birliği’nde ise, iş kazası nedeniyle gerçekleşen ölüm oranları, 100.000 işçide 2002 yılı itibariyle 2,5; 2011 yılında ise 1,8; Türkiye'de ise bu oran 2002 yılında 16,8; 2011 yılında ise 15,4 olarak gerçekleşmiştir. Türkiye'deki işçi ölümlerinin Avrupa Birliği (AB) ortalamasının 8.5 katı dolaylarında olduğu görülmektedir. Almanya, İsveç ve Finlandiya söz konusu olduğunda bu oran 13 kata kadar yükselmektedir⁵.

Ulusal bazda ise, Sosyal Güvenlik Kurumu'nun yayımladığı istatistiki verilere göre⁶, Türkiye'de 2009 yılında iş kazası sayısı 64.316 (günde 176), iş kazası sonucu ölen sigortalı sayısı ise 1.171; 2010 yılında iş kazası geçiren sigortalı sayısı 62.903 (günde 172), iş kazası sonucu ölen sigortalı sayısı ise 1.444; 2011 yılında iş kazası geçiren sigortalı sayısı 69.227 (günde 189), iş kazası sonucu ölen sigortalı sayısı ise 1.700; 2012 yılında iş kazası geçiren sigortalı sayısı 74.871 (günde 205), iş kazası sonucu ölen sigortalı sayısı ise 744 ; 2013 yılında iş kazası geçiren sigortalı sayısı 191.247 (günde 532), iş kazası sonucu ölen sigortalı sayısı ise 1.356 olarak gerçekleşmiştir⁷. Bu verilerde iş kazalarının ve meslek hastalıklarının önemli bir bölümünün kayıt altına alınmadığı gerçeğini de göz önünde bulundurmak gerekir⁸. Buna göre, Türkiye'de ortalama her altı yedi dakikada bir iş kazası olmakta, doksan dakikada bir kişi sakat kalmakta, dört saatte de bir kişi hayatını kaybetmektedir. Ülkemiz iş kazalarında Avrupa ve dünyada ilk sıralarda; ölümlü iş kazalarında ise Avrupa'da birinci, dünyada üçüncü sırada yer almaktadır⁹.