Anayasalarımızda Yetki Genişliği İlkesi

The Principle of Decentralizationin Our Constitutions

Yusuf Deniz

Merkezden yönetim ve yerinden yönetim ilkelerinin kesin ve tek yönlü olarak uygulandığı bir idarî sistem yoktur. Bununla birlikte, merkezden yönetim ve yerinden yönetim ilkeleri ikili bir ayırım değil, bir değişkenin iki ucu olarak kabul edilmektedir. Sebebi ise, uygulamada bu iki sistem arasında nitelikleri itibari ile birine veya her ikisine benzeyen çeşitli ara sistemler vardır. Bu ara sistemlerden bazıları, gerek uzunca zamandır farklı idarî yapılarda uygulanmaları, gerek muhteviyatı üzerinde yapılan tafsilâtlı çalışmalar nedeni ile diğer sistemlere nazaran önemli olup belirli bir nitelik taşırlar. İşte bu tip ara sistemlerden biri de Türk idarî yapısı içerisinde uzun zamandır uygulanma alanı bulan, yetki genişliği kavramı ile ifade edilen ve merkezden yönetimin sakıncalarını gidermek adına getirilmiş olan teşkilatlanma şeklidir.***

Merkezden Yönetim, Yerinden Yönetim, Yetki Genişliği, Türk İdarî Yapısı, Merkezden Yönetimin Sakıncaları.

There is no system where principles of centralized and decentralized administration are implemented absolutely and unilaterally. However, principles of centralized and decentralized administration are regarded as the two ends of a variable rather than a dual distinction. The reason for this is that in practice there are some intermediate systems that resemble one or both of these systems in terms of their nature. Some of these intermediate systems have a specific nature and are more important than others both because they have been implemented in different administrative structures for a long time and because there have been extensive studies on their contents. One of the intermediate systems of this nature is a way of organization that has been long implemented in the Turkish administrative system, is described with the concept of decentralization and has been developed to eliminate the disadvantages of centralized administration.

Centralized, Decentralized Administration, Decentralization, Turkish Administrative System, Disadvantages of Centralized Administration.

I. GİRİŞ

Merkezden yönetimin birçok sakıncasına rağmen, tarihî, siyasal, sosyal ve ekonomik nedenler, tüm ülkelerde merkezden yönetim sisteminin uygulanmasını zorunlu kılmaktadır. Bu sakıncaları ortadan kaldırmak veya en aza indirmek ve merkezden yönetim uygulamasını yumuşatmak için ilk düşünülen tedbir; bir bölge veya hizmetin başında bulunan memura merkezin karar almak ve uygulamak gibi kamu gücünden doğan yetkilerinin tanınmasıdır. Bu şekilde, görev ve yetkisi sadece merkezin kararlarını, emirlerini uygulamaktan ibaret olan ve kendiliğinden karar almak ve uygulamak yetkisi olmayan memurun yetkisi genişlemiş olur. Memurun yetkilerinin genişletilmesinden ve bu bakımdan merkezden yönetimin sakıncalarının giderilmesinden ve yumuşatılmasından ibaret bulunan bu ilkeye ise “yetki genişliği” denir.

Bu makalenin konusu; Türk idare sistemimizde yetki genişliği ilkesini 1293 Kanun-i Esâsîsi'nden başlayarak günümüz uygulamasına kadar değerlendirmektir.

Bu makalenin amacı; yetki genişliği ilkesinin geçmiş anayasalarımızdaki karşılığının günümüz uygulamasına tesirini ortaya koymaktır. Çünkü bugün idarî yapımızı meydana getiren kurumların ve bunlara hâkim olan ilkelerin tam manasıyla kavranabilmesi ve bunlar hakkında isabetli yargılara varılabilmesi, ancak bu kurumların ve ilkelerin geçmişteki durumlarının ve geçirdikleri gelişme safhalarının bilinmesiyle mümkün olabilmektedir. Tabiî ki, eski dönemlerde uygulanmaya çalışılan yetki genişliği ile günümüz uygulaması birbirinden farklıdır. Fakat idarî kurumlara ve ilkelere hâkim olan fikirlerin geçmiş ile ilgisi olmadığı da iddia edilemez. Her ne kadar zaman ve mekânın değişmesi ve kültürlerarası etkileşim, idarî kurumların ve ilkelerin içeriklerini değiştirse de, eskiden beri uygulana gelmiş ve uzun müddet var olmuş idarî kurumların ve idarî kuralların etkisinden kurtulamazlar.