Ön İnceleme Aşamasında Yapılması Zorunlu İşlemler ve Uygulamadaki Bazı Sorunlar

Compulsory Proceedings Required at Preliminary Examination Phase and Some Issues in Practice

Mehmet Akif Tutumlu

6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu ile yargılama sistemimize giren ön inceleme kurumu, yargılama aşamalarından birini teşkil etmektedir. Yasa düzenlemesinde ön inceleme aşaması zorunlu bir hüküm kipiyle kaleme alınmasına karşın, uygulamada işin uzamaması veya davanın türünün elverişli olmaması gibi gerekçelerle bazen bu aşamanın atlanarak doğrudan tahkikat aşamasına geçildiği görülmektedir. Böyle bir vazgeçme tutumunun yasaya uygunluğu konusunda birbirinden farklı Yargıtay kararları bulunmaktadır. Bu makalede ön inceleme kurumunun unsurları ve işlevi bağlamında anılan kararların değerlendirmesine çalışılmıştır.

Ön İnceleme, Dava Şartları, İlk İtirazlar, Tahkikat, Uyuşmazlık Tespiti, Sulhe Teşvik.

The preliminary examination institution which is introduced to our legal system with new Civil Procedure Act no.6100 constitute one of the stages of trial. Although the preliminary examination stage is written out with a compulsory decree manner in the act, in practice, with the reasons of preventing the delay or unsuitableness of the case type, sometimes it's seen that the court directly pass to the inquiry by skipping this stage. There are different supreme court decisions if such a renunciation attitude is complying with law. In this article, in the context of elements and functions of preliminary examination institution, abovementioned decisions are reviewed.

Preliminary Examination, Cause of Action, Preliminary Objection, Inquiry, Dispute Determination, Incentive to Compromise.

I. GENEL OLARAK

Medenî yargılama hukuku sistemimize 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) ile giren ön inceleme kurumunun ilk örneği, 1993 tarihli Hukuk Yargılama Usulü Kanunu Tasarısı’nın 160. ve 161. maddelerinde düzenlenmiş idi. Yasalaşmayan bu Tasarı hükümlerinin amacı, dilekçeler teatisi aşamasından sonra ön inceleme aşamasına geçilerek, bu aşamada; dava şartları ile ilk itirazların tahkikat aşamasından önce karara bağlanmasını ve böylece yargılama sürecini kısaltmak idi.¹

Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 137 ilâ 142’nci maddeleri arasında düzenlenen ön inceleme kurumu ise yukarıda belirtilen 1993 Tasarısı hükümlerinden çok daha kapsamlı olup, Yasanın yürürlüğe girdiği 1.10.2011 tarihinden itibaren uygulanmaktadır. Ancak iki yılı aşkın bir süreden beri yürürlükte bulunmasına rağmen ön inceleme hükümlerinin tümünün mahkemelerce aynı ölçüde benimsenip uygulandığı söylenemez. Nitekim bazı hususlarda verilen Yargıtay kararlarında da çelişkili sonuçlara varıldığı görülmektedir. Bu makalede amacımız konuyu tüm yönleriyle değil, ön inceleme kurumunun sorun olarak algılandığı bazı yargılama işlemleri üzerinde durmak, bu bağlamda ilgili Yargıtay kararlarını sunmak, öğretideki görüşleri değerlendirmek suretiyle kişisel görüşlerimizi açıklamaktır.

Sorunun normatif ve kavramsal çerçevesini oluşturmak için aşağıdaki paragraflarda ön inceleme kurumunun amacı ile bunun zorunlu kıldığı yargısal işlem ve kararların nelerden ibaret olduğu hususu üzerinde durulmuştur.