Uluslararası Hukukta Bir İnsan Hakkı Olarak Su Hakkı ve Dava Edilebilirliği
İbrahim KANALAN
Sosyal hakların dava edilebilirliği özellikle liberal ideolojiyi ve bu anlamda liberal hukuk teorisini benimseyen ülkelerde genel olarak kabul görülmeyen bir alandır. Uluslararası akademik ve politik camiada bu konuda son yıllarda büyük tartışmalar yaşanmasına rağmen, ne yazık ki Türkiye’de genel olarak sosyal haklar yeterince tartışma konusu yapılmamıştır. Akademi alanındaki bu açığı kapatmak ve insan hakkı olarak sosyal hakları desteklemek amacıyla çalışmamızda sosyal hakların dava edilebilirliği su hakkı üzerinden incelenecektir. İnsan hayatı bakımından büyük bir öneme haiz olan su hakkının, uluslararası hukukta ne düzeyde güvence altına alındığı ve bu hakkın iç hukukta yargı yoluyla elde edilebilinir olup olmadığı gibi sorular cevaplandırılmaya çalışılacaktır. Bu bağlamda aynı zamanda sosyal hakların ortaya çıkışı ve gelişimi kısaca özetlenip, su hakkının hukuksal altyapısı, normatif içeriği ve bu hakkın devletler için getirdiği yükümlülükler araştırma konusu yapılacaktır. Su hakkının dava edilebilirliği özellikle Güney Afrika ve Inter-Amerikan hukuk sistemindeki sosyal haklarla ilgili örnek davalar üzerinden karşılaştırmalı olarak değerlendirilecek.
Sosyal Hakların Dava Edilebilirliği, Su Hakkının Hukuki Temelleri ve Normatif İçeriği, BM Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi, Su Hakkının İç Hukukta Uygulanması, Kişisel (Sübjektif) Haklar.
The justiciability of economic, social and cultural rights was for long time categorically rejected. This is true in particular for those states in which a liberal ideology and liberal legal thinking were dominant. However, in the last decades there have been controversial debates and development concerning the justiciability of economic, social and cultural rights. Nevertheless, in Turkey the economic, social and cultural rights have not gained sufficient attention in academic and public debates. Taking the example of the right to water this article discusses the justiciability of economic, social and cultural rights. Are social rights in general and the right to water in particular justiciable? What is the legal basis of the right to water at the international, regional and national level and which is the normative content of this right? Further questions to be addressed in the article concern human rights obligations of the states related to the right to water and to the domestic enforcement mechanisms in the Turkish legal system. This article aims to answer these questions with particular reference to the jurisprudence of the legal system of South Africa and the Inter-American Human Rights System.
Justiciability of Social Rights, Legal Basis and Content of the Right to Water, International Covenant on Economic Social and Cultural Rights and its Domestic Enforcement in Turkish Legal System, Human Rights and State Obligations, Individual (Subjective) Rights.
Sosyal hakların dava edilebilirliği (Justiciability) Türkiye de çok tartışılan bir konu değildir. Daha doğru bir ifadeyle Türk Hukuku'nda genel olarak sosyal haklar yeterince tartışma konusu olmamıştır. Uluslararası alanda bu konuda son yıllarda büyük tartışmalar yaşanırken,1 Türkiye'de bu yöndeki çalışmalar yetersiz görünmektedir.2 Akademik çalışmaların bu konudaki yetersizliği, hukukçular ve aynı zamanda insan hakları savunucuları için de bir handikap oluşturmaktadır. Bu bağlamda akademik çalışmalardaki açığı kapatmak, insan hakkı olarak sosyal haklar konusunu desteklemek ve insan hakları savunucularının argümanlarının güçlendirmek için sosyal haklar ve özellikle su hakkı bu makalede inceleme konusu yapılmıştır.
Bu makalede insan hayatı için büyük bir öneme haiz olan su hakkının, uluslararası hukukta ne kadar güvence altına alındığı ve bu hakkın iç hukukta yargı yolu ile elde edilebilinir olup olmadığı gibi sorular cevaplandırılmaya çalışılacaktır. Bu sorulara yanıt aranırken ilk önce sosyal haklara genel bir giriş yapılacak (I.), sonra su hakkının hukuksal altyapısı, normatif içeriği ve bu hakkın devletler için getirdiği yükümlülükler tartışılıp (II.) ardından da su hakkının dava edilebilirliği araştırılacak (III.).
I. SOSYAL HAKLARIN OLUŞMASI VE GELİŞMESİ: KISA BİR BAKIŞ
İkinci kuşak haklar olarak bilinen sosyal hakların3 uzun bir tarihsel ve sosyo-politik geçmişi bulunmaktadır. Günümüzde ifade edilen insan hakları kavramı aniden ortaya çıkan bir olgu değildir. Bu haklar uzun bir tarihsel süreçten sonra bugünkü halini almıştır. Sosyal haklar da böyle oluşan temel insan haklarının bir kısmını oluşturmaktadır.
