Denetimli Serbestlik Sistemi

Erdem İzzet KÜLÇÜR

Bu çalışmada, denetimli serbestlik kavramı, denetimli serbestlik sisteminin ulusal hukuktaki yeri, hukuki niteliği, amaç ve kapsamı, denetimli serbestlik sistemine hâkim olan ilkeler, tarihsel gelişimi, denetimli serbestlik sistemine duyulan ihtiyacın nedenleri, sistemin yararları ve ilgili uluslararası hukuk metinleri ortaya konulmaya çalışılmıştır. Suçluların eğitilerek ıslah edilmesi ve topluma yeniden kazandırılmasında önemli bir işlev üstlenen denetimli serbestlik uygulamalarının olumlu ve olumsuz yönlerinin tespit edilerek gerekli iyileştirmelerin yapılması, insan odaklı ceza adaleti sistemlerinde kaçınılmaz bir ihtiyaçtır. Bu iyileştirmeler yapılırken ilgili uluslararası anlaşmaların, Avrupa Birliği ve Avrupa Konseyi gibi uluslararası örgütlerin bağlayıcı ve tavsiye kararlarının referans alınması ve güncel trendlerin olumlu ve olumsuz yönlerinin değerlendirilmesi gerekmektedir.

Denetimli Serbestlik, Denetimli Serbestlik Tedbirleri, Onarıcı Adalet, İnfaz Tedbiri, Suçluların Islahı, Rehabilitasyon.

This study aims to present the probation system in consideration of its place in national law, legal character, objective and scope, governing and underlying principles, historical background, needs and reasons, pros and cons and related international legal texts. Seeking essential improvements for practices of probation system, which has a significant function on rehabilitation and resocialization of criminals by education, by determining pros and cons of it is an inevitable need of the people-oriented criminal justice systems. It is required that the negative and positive effects of the current trends and binding decisions and recommendations of the international organizations such as European Union and Council of Europe and the other international agreements should be evaluated and taken as a reference.

Probation, Probation Measures, Restorative Justice, Execution Measure, Recovery of Criminals, Rehabilitation.

1. GİRİŞ

Günümüz modern demokratik ve hukuk devleti sistemlerinde, ceza infaz sisteminin etkinliği kadar, aynı zamanda insancıl olması gerekliliğine atfedilen önem, ancak tarihsel süreç içerisinde yaşanan olaylardan elde edilen tecrübelerin beraberinde getirdiği kazanımlarla mümkün olmuştur. Modern ceza infaz sistemlerinde, geçmişte olduğu gibi yalnızca suçludan, mağdur ve toplum adına öç alınarak ve toplum tarafından kınanarak onun sosyal yaşamın dışına çıkartılması, dört duvar arasında unutulması değil, aynı zamanda cezanın infazı sürecinde ve sonrasında topluma yeniden katılmasını sağlayacak rehabilitasyonun ve uyumun kazandırılması da amaçlanmaktadır¹. Bu amaçlar doğrultusunda ceza hukuku, günümüzde, bir cezalandırma hukuku olmaktan çıkıp, bireylerin temel hak ve özgürlüklerini güvence altına alan, bu hak ve özgürlüklerin ihlalini önleyen bir hukuk dalına dönüşmüştür². Bu anlayışın bir sonucu ve gereği olarak, yeniden topluma kazandırılması gereken suçlunun, kendisini toplum dışına itilmiş, suçlu olarak damgalanmış ve toplumdan koparılmış bir kimse gibi hissetmemesinin sağlanması gerekmektedir³.

Denetimli serbestlik konusuna ilişkin hükümler mevzuatımızda dağınık ve ayrıntılı şekilde yer almakta olup diğer bazı hukuki kurumlarla olan yakın ilişkisi nedeniyle son derece geniş bir alana yayılmaktadır. Ele aldığımız çalışmada denetim serbestlik kavramı, denetimli serbestlik tedbirlerinin hukuki niteliği, amacı, kapsamı, ilkeleri, tarihsel gelişimi, ortaya çıkış nedenleri ve yararları ele alındıktan sonra, denetimli serbestlik sistemine ilişkin uluslararası hukuki metinlere değinilecektir.

2. DENETİMLİ SERBESTLİK KAVRAMI

Ceza adaleti sistemimizin bir parçası olmasının onuncu yılına giren denetimli serbestlik kavramı, basitçe, bir kişinin özgürlüğünden yoksun bırakılmadan gözetim ve denetim altına alınması anlamına gelmektedir. Bu gözetim ve denetim, şüphelinin yakalanması veya teslim olması anından başlayarak yargılama sonunda verilen hükmün infazının tamamlanmasına ve hatta infaz sonrasında dahi belli bir süreye kadar uygulama alanı bulmaktadır⁴. Bir ceza adaleti sistemi kurumu olan denetimli serbestlik sisteminin bu süreçteki fonksiyonu, suçlu ve suç mağduru hakkında uygulanacak psiko-sosyal yardım ve rehberlik hizmetlerinin yerine getirilmesine yardımcı olmaktır⁵.