Türk Ticaret Kanunu ve Karşılaştırmalı Hukukta Acentenin Sözleşme Sonrası Rekabet Yasağı Anlaşması

The Noncompetition Agreement of the Agency After the Termination of the Agency Contract in the Turkish Commercial Code and Comparative Law

Ece Deniz GÜNAY

Acentenin sözleşme sonrası rekabet yasağı anlaşması Türk Ticaret Kanunu m.123’te düzenlenen yeni bir hüküm olup eski Ticaret Kanununda (eTK) karşılığı bulunmamaktadır. Madde hükmü Alman Ticaret Kanununun (ATK) 90a paragrafından alınmıştır. TTK m.123’te; acentelik ilişkisinin sona ermesini izleyen dönemde acentenin müvekkili ile rekabet edici faaliyetlerde bulunmamasını öngören yazılı bir rekabet yasağı anlaşması yapılması ve bu anlaşmanın geçerlilik şartları, sınırları ve anlaşma karşılığında acenteye müvekkil tarafından uygun bir tazminatın ödenmesi ile ödenecek bu tazminatın kanundan doğan (ipso iure) bir yükümlülük olduğu, ikinci olarak; müvekkilin acentelik ilişkisinin sona ermesinden önce rekabet yasağı anlaşmasından vazgeçebilme imkanı ve bunun şartları, üçüncü olarak; acentelik sözleşmesini haklı sebeple fesheden tarafın rekabet yasağı anlaşmasını sona erdirme hakkı düzenlenmektedir. Madde acenteyi koruyan emredici bir düzenleme olup; acenteye getirilecek uzun süreli sınırlamalar 1982 Anayasasının 48. maddesinde yer alan sözleşme ve çalışma özgürlüklerinin aşırı şekilde sınırlandırılması anlamına geleceğinden hukuka ve ahlaka aykırılık teşkil edecektir. Bu nedenle acente için getirilecek rekabet yasağı anlaşması azami olarak, acentelik sözleşmesinin sona ermesinden itibaren iki yıl süre ile sınırlandırılmıştır. Bu çalışmada öncelikli olarak konunun karşılaştırmalı hukuk düzenlemelerindeki ele alınışı incelendikten sonra 6102 sayılı TTK ile getirilen m.123’ün hüküm ve sonuçlarına ayrıntılı bir şekilde yer verilmektedir.

Rekabet Yasağı, Acente, Tazminat.

The article concerning the noncompetition agreement of the agency for the post-agency contract period which is originated from the German Commercial Code paragraph 90a is newly introduced to Turkish law system with the Turkish Commercial Code (No. 6102). The article sets forth the terms and conditions of the noncompetition agreement which will be in effect after the termination of the agency contract. Hence, it lays down the conditions for validity of such noncompetition agreement and the conditions for waiving the noncompetition obligation along with the Principle’s obligation to pay the noncompetition indemnity. The article is envisaged as a mandatory rule from which no derogation to the detriment of the Agent is possible. This paper examines the noncompetition agreement of the agency after the termination of the agency contract from the Turkish Commercial Code article 123 perspective along with the comparative law approach.

Noncompetition, Agency, Indemnity.

I. GİRİŞ VE KONUNUN TAKDİMİ

Acentenin sözleşme sonrası rekabet yasağı anlaşması yeni bir hüküm olup 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu (eTK)’da karşılığı bulunmamaktadır. Türk Hukukunda ilk olarak 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununun (TTK) 123. maddesiyle konu ile ilgili yasal bir düzenleme getirilmiştir. Yeni Ticaret Kanunumuzun madde gerekçesinde de belirtildiği üzere 123. madde; Alman Ticaret Kanununun (ATK) 90a paragrafından alınmıştır (90a HGB). Bizim çalışmamız acentenin sözleşme sonrası rekabet yasağı ile ilgili olduğu için TTK m.123’te düzenlenen madde hükmü incelemeye tabi tutulacaktır. Maddenin başlığı olan rekabet yasağı anlaşması ile ifade edilen; acente ile müvekkili arasındaki sözleşmenin sona ermesinden itibaren acentenin müvekkili ile rekabet oluşturacak faaliyet ve davranışlarda bulunmaması konusunda yapılan sözleşmedir¹. Bu nedenle acentelik sözleşmesinin devam ettiği dönem için öngörülen TTK m.104 ya da sözleşmede öngörülen rekabet sınırlamaları çalışmamız dâhilinde olmayacaktır.

TTK’nın yürürlüğe girmesinden önce, sözleşme sonrası rekabet yasağı anlaşmaları ile ilgili olarak özel hukuk alanındaki hüküm ve sonuçlar açısından yalnızca hizmet sözleşmelerinde geçerli olan 818 sayılı Borçlar Kanunu (eBK) m.348-352, [6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu (TBK) m.444-447] maddeleri arasında yer alan yasal bir düzenleme vardı. Acente ya da diğer tacir yardımcıları ile ilgili olarak sözleşme sonrası rekabeti sınırlayan anlaşmaların hüküm ve sonuçlarına ilişkin olarak yasal bir düzenleme bulunmamaktaydı. Nitekim TBK m.444 (eBK m.348-350), 445 (eBK m.349) ve 446 (eBK m.351) işçinin tâbi olduğu rekabet yasağını düzenlemektedir². TTK’nın yürürlüğe girmesinden önce hizmet sözleşmesine ilişkin hükümlerin, uygun düştüğü oranda acentelik sözleşmesinin sona ermesinden itibaren hüküm doğurmak üzere, tıpkı İsviçre Acentelik Hukuku’nda olduğu gibi (OR. Art. 418/d/f.2)³, acentenin rekabet yasağı anlaşmasına ilişkin olarak kıyasen uygulanabileceği belirtilmiştir⁴.

TTK m.123’ün kaynağını teşkil eden Alman Ticaret Kanunu (HGB) 90a düzenlemesinde olduğu gibi, TTK m.123 ilk fıkrasında rekabet yasağı anlaşmasının geçerlilik şartları, 2. fıkrasında, rekabet yasağı anlaşmasından vazgeçme ve 3. fıkrasında rekabet yasağı ve rekabet yasağı anlaşması hükümlerinin emredici niteliği konuları düzenlenmiştir. Bu madde sözleşme sonrası akdi rekabet yasağını düzenlemektedir. Bu düzenleme TTK’nın 7. Kısmındaki ratio legis’e uygun olarak acenteyi koruyucu şekilde yapılmıştır⁵.