İş Hukukunda Esneklik ve 
atipik İş Sözleşmeleri

Begüm ŞERMET

İş hukukunda esneklik, işçiyi koruma amacıyla getirilen emredici kuralların azaltılarak işçi-işveren ilişkilerinde taraflara daha fazla serbesti tanınmasıdır. Esnekleşme olgusunun iki boyutu bulunmaktadır. Bunlardan ilki, çalışma sürelerinde esnekliğe ilişkindir. Diğeri ise, “atipik iş sözleşmesi” olarak adlandırılan yeni istihdam türlerine işaret etmektedir. İş hukukunda klasik istihdam modeli, belirsiz süreli iş sözleşmesine bağlı olarak, işçinin iş görme edimini işverenin emir ve talimatı altında, belirli bir işyerinde, belirsiz ve tam gün süre ile ifa etmesine dayanmaktadır. Atipik iş sözleşmesi, bir ya da birden fazla özelliği ile klasik istihdam modelinden ayrılan iş sözleşmesini ifade etmektedir. Çalışmamızda, başlıca atipik iş sözleşmeleri olan belirli süreli iş sözleşmesi, kısmi süreli iş sözleşmesi, evde çalışma, tele çalışma, geçici (ödünç) iş ilişkisi ve pazarlamacılık sözleşmesine ilişkin esaslara yer verilecektir.

Atipik İş Sözleşmeleri, Esneklik, Belirli Süreli İş Sözleşmesi, Evde Çalışma, Ödünç İş İlişkisi, Kısmi Süreli İş Sözleşmesi, Tele Çalışma, İş Paylaşımı, Çağrı Üzerine Çalışma, Pazarlamacılık Sözleşmeleri.

Flexibility in labor law is providing more freedom to the parties in the relation of labor-employer by reducing the mandatory rules imposed in order to protect the workers. The phenomenon of flexibility has two dimensions. First of these is related to the flexibility in the working hours. The other one refers to the new employments types called as “atypical employment contract”. The classical model of employment in labor law is based on the performance of the worker under the orders and instructions of the employer in particular workplace within an uncertain time and full day, depending on permanent employment contract. Atypical employment contract refers to the employment contract which differs from the classical employment model due to one or more than one features. Our study will include the fixed term employment contract, partial term employment contract, working at home, telework, temporary (loan) employment relation and marketing contracts which are the main atypical employment contracts.

Atypical Employment Contract, Flexibility, Fixed Term Employment Contract, Working at Home, Loan Employment Relation, Partial Term Employment Contract, Telework, Job Sharing, On-Call Work, Marketing Contracts.

GİRİŞ

Esneklik, işçi-işveren ilişkilerinde devletin daha az rol oynaması ve işçiyi korumayı amaçlayan mutlak emredici kuralların azaltılması anlamına gelmektedir¹. 4857 sayılı İş Kanunu (İşK) çerçevesinde esneklik kavramı açısından değerlendirilebilecek maddeler, belirli iş sözleşmesi (İşK m. 11-12), kısmi süreli iş sözleşmesi (İşK m. 13), çağrı üzerine çalışma (İşK m. 14), geçici iş ilişkisi (İşK m. 7), çalışma süreleri (İşK m. 63), fazla çalışmalar (İşK m. 41) ve telafi çalışmasına ilişkindir². Ayrıca, 4447 sayılı Kanun’un ek 2. maddesinde düzenlenen kısa çalışma ve kısa çalışma ödeneği de esneklik kapsamında değerlendirilmektedir. Buna göre, 4857 sayılı İş Kanunu’nda esnekliğe ilişkin olarak, atipik iş sözleşmeleri ve işin düzenlenmesi olmak üzere iki alanda düzenlemeler mevcuttur³.

Çalışmamız kapsamında istihdam türlerinde esnekliğe ilişkin olarak atipik iş sözleşmeleri ele alınacaktır. Bu çerçevede, öncelikle iş hukukunda esneklik kavramı, esneklik türleri, esnekleşme ihtiyacı ve atipik iş sözleşmesi kavramı üzerinde durulacaktır. Daha sonra, İş Kanunu’na düzenlenen ve düzenlenmeyen başlıca atipik iş sözleşmesi türleri incelenecektir. Bu çerçevede, belirli süreli iş sözleşmesi, kısmi süreli iş sözleşmesi, evde çalışma, tele çalışma, geçici iş ilişkisi, mevsimlik iş sözleşmesi ve pazarlamacılık sözleşmelerine yer verilecektir.

I. İŞ HUKUKUNDA ESNEKLİĞE İLİŞKİN GENEL BİLGİLER

İş hukukunun geleneksel yapısı gereği, “işçinin korunması” prensibi çerçevesinde sözleşme serbestisi, emredici kurallarla sınırlanmaktadır⁴. Ekonomik, sosyal ve teknolojik alandaki değişim ve gelişmelere paralel olarak iş hukukunun bu geleneksel yapısı ve temel ilkeleri değişmeye başlamıştır. Bu bağlamda, işletmelerin yeni ekonomik sürece ayak uydurulabilmeleri amacıyla katı kurallar yumuşatılarak esnek bir iş hukuku yaratma çalışmaları başlamış ve “iş hukukunda esneklik” kavramı ortaya çıkmıştır.