Uluslararası Hukuk Düzeninin Aktörleri Olarak Uluslararası Hukuk Kişileri
Selman ÖĞÜT
Uluslararası hukuk kişiliği kavramı uluslararası hukukun öne çıkan kavramlarından biridir. Çünkü her hukuk düzeni kendi hukuk kişilerine ihtiyaç duyar. Özne kelimesinin geniş anlamı yüzünden bu kişiler hem uluslararası hukukun tabi olan varlıkları hem de uluslararası hukuk düzeninin tamamlayıcılarını oluştururlar. Kavram kargaşasından kurtulmak için, özne kelimesinin yan anlamlarını açıklamak gerekir. Böylelikle, uluslararası hukuk kişiliği terimi ve uluslararası hukukun öznesi terimleri tefrik edilebilir. Buna ek olarak, uluslararası hukuk düzeninin hukuk kişilerini belirlemek önemlidir. Uluslararası hukuk kişiliğinin kazanılmasının muhtelif yolları vardır. Bu yollar ve kavramın kendisi uluslararası hukuk dinamik yapısı yüzünden değişmeye devam etmektedir.
Uluslararası Hukuk Kişiliği Kavramı, Uluslararası Hukukun Özneleri, Uluslararası Hukuk Düzeninin Hukuk Kişileri, Devletler, Uluslararası Örgütler.
International legal personality is one of the prominent concept of international law. Because every legal order needs its own legal persons. Those persons are subordinate entities of international law and component of international legal order as well due to wide meaning of word "subject". In order to get rid of conceptual confusion, it is decisive to clarify the connotation of word subject. Therefore, the term international legal personality and the term subject of international law can be differentiated. In addition to that, it is important to indicate legal persons of international legal order. There are different ways of obtaining international legal personality. Those ways and concept itself are on their way of evolution due to dynamic structure of international law.
The Concept of International Legal Personality, Subject of International Law, Legal Persons of International Legal Order, States, International Organizations
I. KAVRAMSAL SORGULAMA: ULUSLARARASI HUKUK KİŞİLİĞİ Mİ, ULUSLARARASI HUKUK ÖZNESİ Mİ?
Bir hukuk düzeninin oluşabilmesi için bu düzene tabi öznelerin olması gerekir. Aksi takdirde hukuk düzenini oluşturan kuralların uygulanması imkansız hale gelir. Bu noktada hukuk düzenine tabi olan özne aslında düzenin kendisini de oluşturmaktadır. Daha açık söylemek gerekirse, özne hem tebaa (tabi olan/olanlar) hem de düzeni oluşturan/onu kuran fail haline gelmektedir.1 Böylece, bugüne kadar var olmuş ve halen var olan her hukuk sisteminde, hukuk kişisi olarak adlandırılan hukuk düzeninin öznelerinin tanımlanması aslında düzenin sağlıklı bir şekilde işlemesi için sarf edilen çabadan kaynaklanmaktadır. Kısacası uluslararası hukuk kitaplarının öne çıkan kavramlarından biri olan2hukuk kişiliği sadece uluslararası hukuk düzenine sıkıştırılmış bir kavram değildir.3
Müteakip bölümlerde ayrıntılı şekilde yapacağımız incelemenin temellerini sağlam atma açısından terminoloji karmaşasını bertaraf etmemiz gerekmektedir. Uluslararası hukuk öznesi terimi modern uluslararası hukuka hakim dil olan İngilizce ifadesi ile "subject of international law" terimini karşılamaktadır. Uluslararası hukuk kişiliği ise "international legal personality" terimine karşılık gelmektedir. Geleneksel uluslararası hukuk anlayışına göre uluslararası hukukun aktörleri olarak tanımlanan uluslararası hukuk öznelerinin her birinin hukuk kişiliklerinin olduğu kabul edilmektedir.4 Bu bağlamda uluslararası hukuk dünyasında önemli bir rol üstlenmiş olan uluslararası hukuk kişiliği,5 uluslararası hukukun öznesi olmanın doğal bir sonucu olarak karşımıza çıkmaktadır. Ancak burada dikkat edilmesi gereken önemli bir husus vardır. "Subject" kelimesi, İngilizcede hem tabi olan hem de özne anlamına gelmektedir.6 Her ne kadar bir kelimenin birden fazla anlamının olması, bu anlamların hepsinin kelimenin her kullanılışı için zuhur etmesini gerektirmese de, bazı örneklerde bu kabulün tam aksi ile karşılaşmamız mümkün olmaktadır. Yani "subject of international law" ile kastedilen mana sadece uluslararası hukuk öznesi olarak sınırlandırılmamalıdır. Terimin, aynı zamanda, uluslararası hukuka tabi olan ya da bağlı olan anlamında da kullanıldığı unutulmamalıdır.
Bütün bu açıklamayı yapmamızın sebebi, uluslararası hukuk kişiliği konusu ile ilgili olarak bazı temel hususlara dikkat çekmektir. Uluslararası hukukun öznesi olarak kabul edilen varlık, uluslararası hukuk kişiliğini haiz olmayabilir. Uluslararası hukuk öznesinden uluslararası hukuka tabi olma anlamını da çıkaracak olursak, uluslararası hukuka tabi olmanın direk olarak uluslararası hukuk kişiliğini kazanmaya yol açmayacağı söylenebilir. Mesela hiçbir devlet veya uluslararası örgüt tarafından tanınmamış olan bir devletin uluslararası hukuk kişisi olarak kabul edilmesi mümkün değildir. Ancak bu tanınmamış devletin uluslararası hukuk kişiliğini haiz olmaması onun uluslararası hukuka tabi olmasını engellemez. Mesela tanınmamış bir devletin insanlığa karşı suç ya da soykırım suçu işlemesi kabul edilemez. Bu noktada belirtmemiz gerekir ki, yukarıda uluslararası hukuk kişiliğinin uluslararası hukuk öznesi olmanın doğal sonucu olması gerçeğini belirli bir bağlamda kullandığımızı "bu bağlamda" ifadesi ile belirtmemizin ve arkasından "ancak" diyerek açıklamalara başlamamızın sebebi budur. Kısacası uluslararası hukuk öznesinin her daim hukuk kişiliği olduğu söylenemez. Çünkü uluslararası hukuka tabi olmak ile uluslararası hukuk kişiliğini haiz olmak tamamen farklıdır.
