Arama yapmak için lütfen yukarıdaki kutulardan birine aramak istediğiniz terimi girin.

Güncel Tartışmalar Işığında 
insan Hakları Sözleşmelerinin 
türkiye Anayasal Sisteminde 
normlar Hiyerarşisindeki Yeri

Olgun AKBULUT

Bu makalenin konusu uluslararası insan hakları sözleşmeleri ile Türkiye iç hukuku arasındaki ilişkidir. Anayasa’da 2004 yılında yapılan değişiklik uluslararası insan hakları hukukunun iç hukukta kanunlara üstünlüğünü ilan etmişti. Bu değişikliğin arkasında yatan net amaç uluslararası insan hakları hukuku ile Türkiye iç hukuku arasındaki çelişkiyi gidermekti. Ne var ki, arada geçen on yıllık süre zarfında, metin düzeyindeki bu çelişkiyi giderme çabasının uygulamada otomatik olarak insan haklarının uluslararası standartta korunmasını sağlamadığına tanık olmaktayız. Makalede, Avusturyalı hukukçu Hans Kelsen tarafından geliştirilen normlar hiyerarşisi kuramı üzerine yapılan kısa açıklamalardan sonra, Türkiye’de anayasal düzeydeki mevcut düzenlemelerin konuluş amacı ile teknik hukuk ve anayasal yorum teknikleri açısından içeriği tartışılıyor. Yazar, sonuç bölümünde de öncelikle süre giden aykırılığın hukuki ve hukuk ötesi gerekçelerini tartışıp daha sonra da çözüm önermeye çalışıyor.

Normlar Hiyerarşisi, AİHS, AİHM, Anayasa Mahkemesi, İnsan Hakları Sözleşmeleri.

This paper analysis the interaction between international human rights law and Turkish domestic law. In 2004, Turkey amended its constitution to declare the supremacy of international human rights law over ordinary laws through an overriding provision. The true purpose behind this change was to ensure the harmonization of international human rights law with domestic law. However, the practice over the course of ten years proved that the incorporation of two bodies of law at textual level did not automatically guarantee the protection of human rights in line with international standards. Following a brief explanation of the theory of hierarchy of legal norms, which was developed by the Austrian lawyer Hans Kelsen, the paper focuses on the discussions concerning the content and aim of the recent legal status of international human rights instruments within the hierarchy of legal norms in the constitutional system of Turkey. In the conclusion the author, first, seeks to determine the legal and extra-legal problems involved in the implementation of international human rights law at domestic level and, secondly, offers some solutions.

Hierarchy of Legal Norms, ECHR, ECrtHR, Turkish Constitutional Court, Human Rights Conventions.

I. GİRİŞ: GENEL OLARAK NORMLAR HİYERARŞİSİ

Normlar hiyerarşisi konusu diğer birçok hukuk kavramı gibi batı kökenlidir. Batı hukuk doktrini normlar hiyerarşisi konusunu Avusturyalı hukukçu Hans Kelsen’e dayandırarak açıklar. Kelsen, bir hukuk normunun geçerliliğinin başka bir norm tarafından geçerlilik tanınmasına bağlı olduğunu, diğer hukuk normlarına kaynaklık eden normun da onlara karşı üstün norm olduğunu ifade etmiştir.1 Kelsen, devamla, diğer normların ortaya çıkışını, kurumları ve yasama sürecini düzenleyen normun maddi anlamda anayasa olduğunu ve anayasanın her hukuk düzeninin temel unsuru olduğunu ifade etmiştir.2 Böylelikle, anayasa ondan sonra gelecek alt seviye normların varlığının temelini oluşturmaktadır. Hiyerarşide üstte olan norm, altta yer alacak normu üretecek organı belirleyecektir. Ortaya çıkış şekli diğer bir normda belirtilmeyen herhangi bir norm ise hukuk sistemi içinde kabul edilmez.3

Kelsen, anayasanın da üzerinde uyulması gereken varsayımsal kurallar olduğunu ifade ederek bunlara Grundnorm (temel norm) demektedir.4 Hatta, Kelsen’e göre, anayasanın varlık nedeni Grundnormdur. Kelsen’in Grundnormu, anayasa dahil, pozitif hukukun üzerindedir. Bu normlar objektif kıstaslara göre tespit edilebilen normlar değildir. Onların bazı mantıksal sonuçlara ulaşmak için hukuki düşünceden doğduğu farz edilir.5 Zamanla hukuk bilimince yeni varsayımlar ortaya atıldığında Grundnorm da değişebilecektir.6 Kelsen Grundnormun pozitif hukuk normu olmadığını, doğal hukuk normu da olmadığını, ama doğal hukuka yakın düştüğünü belirtir.7

Bugün itibariyle, farklı ülkelerdeki hukuk sistemlerine baktığımızda tümünde normlar hiyerarşisinin Kelsen Üçgeni diye bilinen sıralama ile kurulduğunu görürüz. Üçgende yukarıdan aşağıya Grundnorm>anayasa>yasalar>tüzükler>yönetmelikler şeklinde bir sıralama vardır. Ülkemiz anayasal sisteminde de normlar hiyerarşisi benzer şekilde kurulmuştur.