Dünya Ticaret Örgütü Bünyesinde Uyuşmazlıkların Çözümü

Settlement of Disputes in the World Trade Organization

Şaban KAYIHAN

Dünya üzerinde malların bir yerden başka bir yere dolaşımı ve ticareti sadece günümüzün bir olgusu olmayıp, geçmişi antik çağa kadar uzanan bir faaliyettir. Ancak, bu hususta kayda değer gelişmelerin geç orta çağ dönemiyle başlamış olduğunu görmekteyiz. Devlet egemenliğinin ortaya çıkması, kaçınılmaz olarak beraberinde devletle ekonominin birbiriyle doğrudan ilişki içinde olmasını getirmiştir. Bu dönemde devletler, o zamana kadar uzak ticareti yürüten şehirlerin fonksiyon icra ettiği uluslararası ticarette de rol almaya başlamışlardır. Devletlerin dış ticarete el atmasıyla birlikte, modern uluslararası ticaretin, ticaret serbestisi, en çok kayrılan devlet (en ziyade müsaadeye mazhar millet) ve ayrımcılık yapmama gibi düzen prensipleri de o dönemlerde yapılmaya başlanan serbest ticaret antlaşmaları ile ortaya çıkmıştır. Uluslararası ticari faaliyetler baş döndürücü bir şekilde gelişince, bu ticari faaliyetler sebebiyle uyuşmazlıkların gündeme gelmemesi de düşünülemeyecektir. Sözü edilen uyuşmazlıkları çözecek uluslar üstü yani bütün ulusları bağlayacak kanunlar olmadığına göre, bu türden anlaşmazlıkların çözümü nasıl olacaktır şeklinde bir sorunun akla gelmesi olağandır. Devletler bunu uluslararası alanda akdettikleri anlaşmalarla gerçekleştirecek ve somut uyuşmazlıklar da yine bu devletlerin katılımı ile oluşturulan hukuk metinleri olarak da niteleyebileceğimiz anlaşmalarla hayata geçirilebilecektir. Dünya üzerindeki devletlerin çoğunluğu, bu türden anlaşmazlıkların hukuki zeminde çözümlenebilmesi amacıyla çok taraflı Dünya Ticaret Örgütü anlaşması akdetmişlerdir. Ülkemiz de bu anlaşamaya üyedir. DTÖ bünyesinde uluslararası ticari faaliyetler sonucu çıkabilecek anlaşmazlıklar için çözüm mekanizmaları öngörülmüştür. Bize bundan hareketle bu çalışmada Dünya Ticaret Örgütü Bünyesinde Uyuşmazlıkların çözümü usullerini incelemeyi hedefledik.

Uluslararası Ticaret, Dünya Ticaret Örgütü, Şikâyet, Panel, İstişare, Temyiz.

Transporting and trading the properties from some place to another place not only the fact of the current days but also an action which reaches to past archaic age in the world. However, it is possible to observe the beginning of the remarkable improvements about this case in the late middle age. Revealing of the government dominancy brought the direct relationship between government and economy as inevitably with itself. At this period nations, also started to play a role in the international trade which is performed by the cities that they conduct the distant trade. With the attempt to the foreign trade by the nations, modern international commerce’s trade liberalization, the most favored nation and non-discrimination principle also revealed with the free trade pacts which are started at that period of time. By the time international commercial actions improve at an unprecedented pace, with the reason of these commercial actions, it won’t be also thought about not to bring the disputes to the agenda.Since there are no effective principles for resolving these covered disputes, it is fairly normal to think about how it is possible to resolve these kinds of disputes. Nations will realize the solutions with the pacts which are negotiated in the international area and concrete disputes, again with the participation of these nations which are described also as s law text will be actualized. Majority of the countries on the earth contracted the multilateral agreement of World Trade Organization on the purpose of handling these kinds of conflicts on the basis of legal ground. Hence, our country is the member of this pact. Within the scope of World Trade Organization, resolutions are anticipated for the disputes caused by the international business operations. Thus, with the help of this study we aim to analyze the resolution methods of the controversies within the body of World Trade Organization.

International Trade, World Trade Organization, Complaint, Panel, Consultation, Appeal.

GİRİŞ

Dünya üzerinde malların bir yerden başka bir yere dolaşımı ve ticareti sadece günümüzün bir olgusu olmayıp, geçmişi antik çağa kadar uzanan bir faaliyettir. Ancak, bu hususta kayda değer gelişmelerin geç orta çağ dönemiyle başlamış olduğunu ifade etmek gerekir. 1492’de Amerika’nın keşfi ve Avrupa’da modern anlamda devlet yapılarının ortaya çıkması, ticarete yeni dinamikler kazandırmış ve erken modern çağda (15. yy. ortalarından 18. yy. ortalarına kadar olan dönem) alansal ve yapısal olarak büyük çaplı değişime uğramasını sağlamıştır¹.

Devlet egemenliğinin ortaya çıkması, kaçınılmaz olarak beraberinde devletle ekonominin birbiriyle doğrudan ilişki içinde olmasını getirmiştir. Bu dönemde devletler, o zamana kadar uzak ticareti yürüten şehirlerin fonksiyon icra ettiği uluslararası ticarette de yavaştan pozisyon almışlardır. Dış ticaret giderek devletçe, gümrük vergisi, ticaret yasakları, miktar kısıtlamaları veya sübvansiyonlar gibi araçlarla düzenlenmeye başlanmıştır².

Avrupa’da ortaya çıkan ve 18. yy. ortalarına kadar devam eden merkantilizm, temelde devletin zenginliğinin ve gücünün artışının korumacı ve normatif araçlarla sağlamaya yönelik bir ekonomik yaklaşımdır. Devletlerin zenginliği, elinde tuttuğu kıymetli madenlerle ölçülür ve bir devlet dış ticaretinde ne kadar fazlalık verirse, o oranda da refahını arttırır. Merkantilist düşünce tarzına göre, dünya servetleri sabittir, dış ticaret yoluyla arttırılamaz ve ticaret yapan ülkelerden birinin kazancının diğerinin kaybı olarak ortaya çıkması kaçınılmazdır, bunun da anlaşmazlıkları tetikleyeceği ortadadır.