Maniheizm Dini ve Bu Dinin Eski Orta- Asya Türk Hukuku’na Etkileri
The Religion of Maniheism and Its Effects upon the Ancient Middle-Asia Turkish Law
Aybars PAMİR
Maniheizm, eski Orta-Asya Türkleri arasındaki büyük dinî hoşgörü ortamında Uygurların Bögü Kağan döneminde kabul ettikleri bir dindir. Bu din, dinî öğretisinin yanında çeşitli ilkeleriyle Uygurların toplum yaşantısına etkide bulunmuş, onların yerleşik hayata geçmelerini sağlamış, ayrıca ticaret ve sanat konularında gelişmelerinde de ön ayak olmuştur. Ancak bu din tüm Uygurlarca benimsenmemiş, sadece belli bir dönem için Türkler arasında uygulanmıştır.
Maniheizm, Mani, Uygurlar, Bögü Kağan, Karabalsagun Anıtı, Orta-Asya, Düalizm, Hristiyanlık.
Maniheism is a religion that Uighurs believed during the term of Bogu Khan in a great religional tolerance among the ancient Middle – Assian Turks. It effected the life of Uighurish Society in some ways, forced them to the settled life and improved them in Trading and Art beside its religional doctrine. However, Maniheism was not taken up seriously by all Uigurish people; it was only accepted among Turks for a certain term.
Maniheism, Mani, Uighurs, Bogu Khan, The Monument of Karabalsagun, Middle-Asia, Dualism, Christianity.
GİRİŞ
Tarihin en eski toplumlarından biri olan Türkler büyük çoğunluk itibarıyla İslâmiyeti kabul edene kadar çok sayıda dine girmişlerdir. Bu dinler arasında en uzun süre uygulananı ve en yaygın olanı geleneksel dinleri Şamanizm idi.1 Şamanizm diğer dinlerin etkilerine açıktı. Bu bakımdan Türkler, yayıldıkları veya ilişkide bulundukları ülkelerde tanıdıkları dinleri, eğer hoşlarına gitmişse benimsemişlerdir. İslâmiyet öncesi dönemde Türkler arasında kesinlikle bir din özgürlüğü bulunmaktaydı, ayrıca başka dinlere mensup kimselere karşı da büyük bir hoşgörü söz konusuydu. “Tarihte Türkler kadar çeşitli dinlere girmiş başka bir millet yoktur” dense yanlış olmayacaktır.
İşte, Türklerin bu büyük dinî hoşgörü içerisinde kabul ettikleri dinlerden biri de Maniheizm (Mani Dini)’dir. Mani tarafından ilkeleri belirlenen bu din, ünlü Uygur hükümdarı Bögü Kağan döneminde devletin resmî dini olarak kabul edilmiştir. Çin’e düzenlediği Lo-Yang Seferi sonrasında ülkesine getirdiği dört Mani rahibinin büyük katkılarıyla resmî din haline getirilen Maniheizm aslında Kağan ve Saray çevresinin bir dini olarak kalmış, halkın büyük kesimi tarafından kabul görmemiştir. Zaten Uygur kağanları da, bu dini kendi halkına benimsetmeye çalışmaktan çok, Çin başta olmak üzere çeşitli ülkelerde yaymaya gayret göstermişlerdir. Hal böyle olunca, belli bir dönemden sonra bu dinin Türkler arasında yaşama şansı kalmamış, Maniheizm bölgeye yavaş yavaş hâkimiyet kurmaya başlayan İslâmiyet karşısında silinip gitmiştir.
Makalemizde öncelikle Maniheizmin temel ilkeleri üzerinde durulacak, ardından da bu dinin Eski Orta-Asya Türk toplum düzenine olan etkileri konu edilecektir.
