Seçim Sistemleri ve Türkiye
Electoral Systems and Turkey
Hasan TUNÇ
Seçim kavramı, hem hukuku, hem de siyaset bilimini ilgilendiren bir kavramdır. Bu doğrultuda seçim kavramıyla ilişkili olan seçim sistemlerinin tasnifi ve siyasal sonuçları üzerine inşa edilen bilimsel literatür, çoğunlukla siyaset bilimi sahasında kalmaktadır. Bununla birlikte anayasa hukuku sahasında yapılan bir çalışmada anayasal sistemi kuşatan kültür ve değerler ile bunların da etkisiyle gelişen pratik anayasa metninin içeriği, anayasal kurumların işleyişine ilişkin normatif düzenlemeler kadar ele alınmayı hak eder.
Bu çalışmada öncelikle anayasa hukukunda ele alındığı şekliyle seçim sistemleri incelenmiş ve bunların genel bir tasnifi yapılmıştır. Bunun ardından Türkiye’de günümüze kadar uygulanan seçim sistemleri ve günümüzde uygulanan seçim sistemleri tahlil edilmiştir. Son olarak Türkiye’de öngörülen seçim sistemi değişimi ele alınmış ve bu çerçevede dar bölge ve daraltılmış bölge kavramlarının tahlili yapılmıştır.
Daraltılmış Bölge, Dar Bölge, Seçim Sistemleri, Türk Seçim Sistemi, İki Kademeli Seçim Sistemi.
The concept of election is a notion that refers both constitutional law and political science. Accordingly scientific literature that has build on classifications and political consequences of electoral systems related to the concept of election, stays in field of the political science. However in a study that has been carried out in the field of constitutional law, culture and values which besieges constitutional system and content of practical constitution text that has been shaped by this culture and values, deserves to be handled just as much as normative regulations regarding functioning of constitutional institution.
In this study, electoral systems in the field of constitutional law have been examined and categorized in general way. After that electoral systems that adopted in Turkey until present day and present electoral system in Turkey have been analyzed. Lastly, changes stipulated in Turkey’s electoral systems have been examined and in this framework the concepts of narrow district and narrowed district have been analyzed.
Narrowed District, Narrow District, Electoral Systems, Turkish Electoral System, Two-Tier District.
Seçim kavramı, en genel anlamda anayasa hukuku ve siyaset bilimi terminolojisi bakımından en genel ifadesiyle olarak tanımlanabilmektedir.
Seçim sistemlerinin incelenmesine ilişkin en temel metodolojik ayrım, dar anlamda ve geniş anlamda seçim sistemleri ayrımıdır. Bunlardan dar anlamda seçim sistemi, kullanılan oylara göre milletvekilliklerini kimlerin kazandıklarını belirlemeye yönelik hesaplama yöntemine verilen bir adı ifade ederken, geniş anlamda seçim kavramı, oyların sandalyelere dönüştürülmesi sürecine dahil olan her türlü değişkeni ifade eder niteliktedir. Daha doğru bir ifadeyle dar anlamda seçim sistemi, çoğunluk ve nispi temsil olarak ayrılmış olan seçim formüllerini incelerken, geniş anlamda seçim sistemleri, seçim formülleri, seçim çevresinin ve parlamentonun büyüklüğü ile seçim barajları gibi farklı değişkenleri değerlendiren bir yaklaşımı ifade eder.
Seçim sistemleri, çoğunluk ve nispi temsil sistemleri olarak ikiye ayrılarak incelenebilir. Bunlardan çoğunluk sistemi, diğer oylara bakılmaksızın en çok oyu alanın kazandığı bir sistemi ifade ederken, nispi temsilin amacı, kullanılan oyların orantısal bir biçimde sandalyelere dönüştürülmesidir. Bu bakımdan orantılılığı amaçlayan her sistem, nispi temsil şeklinde tasnif edilmeye yatkınken, çoğunluk sistemi, ancak orantılılığı amaçlayan sistemlerin dışında kendine yer bulabilmektedir.
1. ÇOĞUNLUK SEÇİM SİSTEMLERİNDE UYGULANAN USULLER
Çoğunluk sistemleri, genel olarak kendi içerisinde iki veçheye bölünerek yapılan ayrımlarla incelenir. Bunlardan birincisi tek isimli-çok isimli (listeli) oylama usulüyken, ikincisi ise tek turlu-iki turlu oylama ayrımıdır. Bundan başka elbette çoğunluk usulünün en temel ayrımlarından biri, seçilecek adayın mutlak çoğunlukla mı yoksa basit çoğunlukla mı seçileceği ayrımıdır.
