Yüksek Denetimde Uluslararası Bir Örgütlenme: Uluslararası Yüksek Denetim Kurumları Organizasyonu

An International Organization Related Supreme Audit: 
International Organization of Supreme Audit Institutions

Metin BAYRAK


20. yüzyıl gerek ulusal gerekse uluslararası manada pek çok yeniliğe sahne olmuştur. Özellikle söz konusu yüzyıl, denetim anlayışına uluslararası çerçevede yeni bir anlam katmıştır. Bu anlamın da temel ürünü Uluslararası Yüksek Denetim Kurumları Organizasyonu olmuştur. 190 üyesi olan kurum İngilizce, Fransızca, Almanca, Arapça ve İspanyolcadan oluşan 5 dili resmi dil olarak kabul etmektedir. Uluslararası çerçevede “karşılıklı tecrübe herkes için faydalıdır” (Experientia Mutua Omnibus Prodest) düsturunu benimseyen kurum, az gelişmiş ülkelerden gelişmiş ülkelere uzanan etki sahasıyla hem bölgesel hem de küresel manada kendine önemli bir yer edinmiştir. Devlet denetimi bağlamında düzenlilik denetimi, performans ve çevre denetimi gibi denetim teknikleri konusunda uluslararası eşgüdümü tesis etmek için gayret sarf eden kurum, günümüzde olduğu gibi gelecekte de önemini korumaya devam edecektir.

Performans Denetimi, Denetim, Sayıştay, Yüksek Denetim, Uluslararası Kuruluş.

Twentieth century has been the scene of many innovations in national and international sense. Particularly stated century 
has added a new meaning to the audit mentality in an international framework. The main product of this new meaning 
has become International Organization of Supreme Audit Institutions. INTOSAI has 190 members and accepts English, 
French, German, Arabic and Spanish as official languages. The organization that adopt “Mutual Experience Benefits 
All - Experientia Mutua Omnibus Prodest” motto at international context has obtain an important place in both local and 
global sense which the impact field located in less developed countries from developed countries. In the context of state 
audit INTOSAI try hard to build international coordination about audit techniques such as regularity, performance and 
environmental audit and it will continue to be important in the future as in today.

Performance Audit, Audit, Supreme Audit Institution, Supreme Audit, International Organization.

I. GİRİŞ

Aydınlanma Çağı adıyla anılan 17. ve 18. yüzyılda genel yaklaşım, tüm özgürlükleri savunmak ve korumak olmuş ve söz konusu yaklaşım da beraberinde bu özgürlüklerin kime karşı ve ne şekilde korunacağı sorularını getirmiştir¹. Bu özgürlüklerin korunmasında 20. yüzyıla kadar sadece devletler uluslararası hukuk kişileri olarak kabul edilirken, uluslararası alandaki gelişmeler devletlerarasında teşkilatlanmış bir işbirliğini kaçınılmaz hale getirmiş, bu durum uluslararası teşkilatlanmış kurumların da uluslararası hukuk kişileri statüsünde yorumlanmasına yol açmıştır. Günümüz uluslararası toplumu sadece devletlerden oluşmayıp, uluslararası kuruluşları da içeren çok farklı nitelik ve boyutta örgütlenmeleri de bünyesinde barındırmaktadır. Devletlerin iradesi sonucu varlık kazanan uluslararası kuruluşlar², ulusal yaşamda olduğu gibi, uluslararası yaşamda da kaynakların yetersizliği sorunu ve rasyonel kullanılması ihtiyacı, gücün kolektif kullanılması suretiyle dışsal tehditlerden korunma arzusu gibi ortak ihtiyaçları etkin şekilde karşılama amacıyla doğmuştur³. Uluslararası örgütlenme tasarılarının fikri alt yapısı ilk çağlara dayansa da bu yönde somut adımların atılması, 19. yüzyılda Ren Nehri Gemi Taşımacılığı Örgütü ve Dünya Postalar Birliği gibi örgütlerin kurulması ile mümkün olmuştur⁴.

İkinci Dünya Savaşından sonra küreselleşme, teknik ilerlemeler, uluslararası alanda işbirliği ve koordinasyon gereği, eski mutlak egemenlik anlayışının terk edilmesi nedenleriyle uluslararası örgütlenmelerde hızlı bir artış yaşanmıştır⁵. Tüm bu genel nitelikli gelişmelere paralel olarak uluslararası yolsuzluk, dış borçlanma, hesap verme sorumluluğu, çevre sorunları gibi uluslararası iktisadi ve toplumsal meseleler, denetimin artık yalnızca ulusal sınırlarda etkili ve mikro çerçeveli bir enstrüman olmadığını, uluslararası boyuta sahip ve bahse konu sorunların çözümünde de etkin bir silah olduğunu göstermiş ve denetimde bir işbirliğini gerekli hale getirmiştir. Gerek küreselleşme gerçeği gerekse uluslararası kuruluşlardaki yaygınlaşmaya paralel olarak, 20. yüzyılın ikinci yarısında yüksek denetimin uluslararası boyutu da ortaya çıkmış ve uluslararası alanda bir yapılanmaya ihtiyaç duyulmuştur. Bu itibarla yüksek denetim kurumları arasında ilk uluslararası Kongre düşüncesi, 1949'da, Birleşmiş Milletlere üye ülkelerin Sayıştay temsilcilerinin bir araya geldiği Uluslararası İdari Bilimler Kongresi'nde tartışılmıştır. Yapılan tartışmalar neticesinde, 1953 yılında Küba Havana’da 34 ülkenin katılımıyla gerçekleştirilen birinci kongre (I. INCOSAI) toplantısı sonucunda, “Uluslararası Yüksek Denetim Kurumları Organizasyonu”(International Organization of Supreme Audit Institutions =INTOSAI) kurulmuştur⁶. Ülke Sayıştay üyelerinin toplanmış olmaları INTOSAI’nin uluslararası bir kurum haline getirilmesine imkân vermiş ve her üç yılda bir değişik bir ülkede kongrenin yapılması kararı alınmıştır⁷.

Bu çalışmada genel olarak INTOSAI’nin uluslararası bir teşkilat olarak yapısı ve işleyişi, bölgesel yapılanması ve 1980’lerin sonlarında Anglosakson ülkelerde geliştirilen Yeni Kamu Yönetimi anlayışının bir ürünü olan performans denetimi yaklaşımı bilhassa güncel uygulamalar ve önem arz eden temel konular çerçevesinde incelenecektir.