Tehlike Sorumluluğunun Genelleşmesine Yönelik Düzenleme Tercihi
Preference Regulations against the Generalized of Danger Responsibility
Mehmet Celal Uzunkaya,Mustafa Avcı
Giderek fazlalaşan ekonomik ve teknolojik gelişmeler beraberinde, hukuksal manada kusursuz sorumluluk hallerinin tanınmasını getirmiştir. Bu çerçevede hukuk âlemine giren tehlike sorumluluğu prensibi, bazı faaliyetlerin ağır tehlikeler taşıması karşısında, bu faaliyeti yapan kişi, faaliyeti yürüten müessese sahibi veya faaliyeti yürüten müesseseyi işletenlerin tehlikeli faaliyet nedeniyle meydana gelen zarardan kusurları olmaksızın mesul tutulmaları şeklinde tanımlanmaktadır. Tehlike sorumluluğu prensibi idarenin kusursuz sorumluluk hallerinden olan risk sorumluluğu prensibinin de temelinde yatmaktadır. Dolayısıyla özel hukuktaki tehlike sorumluluğunun incelenmesi idare hukuku bakımından da son derece önemlidir. Tehlike sorumluluğu prensibinin mevzuatta nasıl düzenlenmesi gerektiği doktrinde tartışma konusu olmuştur. Yasa koyucu, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunun 71'inci maddesinde tehlike sorumluluğunu genel bir düzenleme ile hükme bağlamıştır. Ancak bunun yanında 71'inci maddenin üçüncü fıkrasında, tehlike sorumluluğuna ilişkin özel hükümlerin saklı olduğunu hükme bağlamak suretiyle de, konu ile ilgi hususî düzenlemelerin yapılabileceğine de cevaz vermektedir. Çalışmada konuya ilişkin açıklamalar yapılmak suretiyle sorun oluşturduğu düşünülen meselelere yeri geldiğince çözüm önerilerinde bulunulmuştur.
Tehlike Sorumluluğu, Türk Borçlar Kanunu, İşletme Faaliyetleri, Tehlike Sorumlusu, Fedakârlığın Denkleştirilmesi İlkesi.
The increasing economic and technological developments have resulted in the recognition of strict liability in the legal sense. In this respect, the principle of danger liability in the legal context requires that a person, the proprietor of an enterprise or the enterprise carrying out an activity that poses a certain amount of danger are liable for the damages caused by the activity concerned even when they have no direct fault. The principle of danger liability lays the ground for risk liability, which is one of the strict liability states of the administration. Thus, investigating the danger liability in private law has also implications with respect to the administrative law. It has been controversial in the doctrine how to regulate the principle of danger liability in the legislation. The law maker sets forth a general regulation on danger liability in Article 71 of Turkish Code of Obligations (Law no. 6098). Additionally, the Code allows some further specific regulations on danger liability by stipulating in paragraph 3 of Article 71 that some specific provisions related to danger liability are reserved. This study sets out to make explanations about danger liability in the legislation and offers solutions to relevant problematic issues.
Danger Liability, Turkish Code of Obligations, Enterprise Activities, Liability Holder, Principle of Equalization of Sacrifices.
GİRİŞ
Bilindiği üzere, borçlar hukuku açısından sorumluluk hukukunda kabul edilen temel prensip, kusurlu sorumluluk ilkesidir. Bu ilkeye göre, bir kimse ancak kendisine kusur izafe edildiği ölçüde verdiği zararlardan sorumlu tutulabilmektedir. Ancak teknolojik ve ekonomik gelişmeler, bilhassa enerji ham maddesi arama ve üretimi faaliyetleri ile kara, deniz ve hava taşımacılığı konularındaki olağanüstü ilerlemeler beraberinde kusursuz sorumluluk prensibinin tanınması ihtiyacını getirmiş ve bu prensip ülkelerin mevzuatına yansımıştır.1 Bu çerçevede, kusurlu sorumluluk ilkesinin yanında kusursuz sorumluluk halleri de zamanla düzenlenmiştir.
Kusursuz sorumluluğunun, diğer bir adıyla olağan sebep sorumluluğunun kabul edilmesinin temelinde yatan bir takım prensipler mevcuttur. Bunlardan ilki, hakkaniyet prensibidir. Bu prensibe göre, bir kimse, herhangi bir kusuru olmaksızın verdiği zarara hakkaniyetin gerektirdiği ölçüde katlanmalıdır.2 Nitekim 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunun 65’inci maddesinde bu prensip, "Hakkaniyet gerektiriyorsa, hâkim ayrıt etme gücü bulunmayan kişinin verdiği zararın tamamen veya kısmen giderilmesine karar verir." şeklinde hükme bağlanmıştır. Kusur prensibi haricinde olağan sebep sorumluluğunun düzenlenmesine neden olan diğer bir prensip ise, objektif özen yükümlülüğü ilkesidir. Bu ilke muvacehesinde, yasal olarak kendisine bir özen yükümlülüğü getirilen kişi, bu yükümlüğüne aykırı davranırsa meydana gelen zarardan kusursuz da olsa sorumlu tutulmaktadır.3 6098 sayılı Kanunun 66'ncı maddesinde yer alan adam çalıştıranın sorumluluğu, 67'nci maddesinde düzenlenen hayvan bulunduranın sorumluluğu, 69'uncu maddesinde hükme bağlanan yapı malikinin sorumluluğu objektif özen yükümlülüğü prensibine dayanmaktadır. En nihayetinde olağan sebep sorumluluğunun kabul edilmesine sebebiyet veren son prensip ise, tehlike sorumluluğu ilkesidir. Çalışmamızın konusunu teşkil eden Türk Borçlar Kanununun tehlike sorumluluğu ve denkleştirme başlıklı 71’inci maddesi tehlike sorumluluğu prensibine dayanan bir kusursuz sorumluluk halidir.
Olağan sebep sorumluluğunun temelinde yatan son prensip olan tehlike sorumluluğu ilkesinin kabul edilmesinde teknoloji ve fen bilimlerinde meydana gelen hızlı gelişmelerin etkisi çok fazladır. Hakikaten günümüzde müesseselerin faaliyetlerinde yüksek sanayi ve teknoloji metotlarının kullanılması gibi durumlar, çok ciddî kazaların meydana gelmesine ve önemli zararların ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Takdir edilir ki, bu tür tehlikeli faaliyette bulunan müessese işletenlerinin olağan önlemleri almaları ve bu çerçevede sadece kusurlarının varlığı halinde ortaya çıkan zararlardan mesul tutulmaları, zarar görenler açısından yeterli bir koruma sağlamayacaktır. Bu nedenle meydana gelen zararların en aza indirilmesi veyahut daha kolay tazmin edilmesi adına, sorumluların kusursuz sorumluluk esasları çerçevesinde mesuliyetlerinin kabulü zorunluluk arz etmektedir.4 İşte bu perspektif, bize tehlike sorumluluğu kavramının hukuk âleminde varlık sebebini çok açık bir şekilde gözler önüne sermektedir.
